عاشورا رستاخیزى شد که در آن اوج پرواز انسان هاى مخلص و خود را به خدا فروخته و از جان و مال و زن و فرزند گذشته آشکار گشت و حسین (علیه السّلام) را تا ابد اسوه و نمونه و مفخر مکتب شهادت و سید اهل عبا و پیشواى شهداى راه حق و نجات انسانیت قرار داد.
قالَ الله تعالى : وَ لاتَقُولُوا لِمَنْ یُقْتَلُ فى سَبیلِ اللهِ اَمْواتٌ بَلْ اَحْیاءٌ وَ لکِنْ لاتَشْعُرونْ.(1)
از اعظم قربات و اجلّ مقامات و درجات، شهادت فى سبیل الله است.
شهادت در راه خدا، در راه اعلاى کلمة الله، در راه احیاى امرالله، در راه دفاع از دین و حدود و ثغور و نوامیس مسلمین.
احدی الحسنیین
شهید و شهدا، سعادتمندان و پاکبازانى هستند که در میدان جهاد فى سبیل الله از مرگ واهمه و اندیشه اى ندارند، و نصرت حق و یارى دین خداو جهاد با دشمنان خدا را فوز عظیم مى دانند. و از میان بارش باران اسلحه دشمن، خود را مظفّر و پیروز و نایل به احدى الحسنیین مى شمارند. اعلاى کلمه اسلام و بقاى دین و عزّت و شوکت مسلمین، همه از برکت فداکاریها و جانبازیهاى این رادمردان از جان گذشته است.
در غزوات صدر اسلام، آنان که در رکاب پیامبر اعظم، صلّى الله علیه و آله و سلّم، حقّ جهاد و شجاعت و مردانگى و ایثار و اخلاص و علاقه به حق را ادا کردند، فداکارانى بودند که در رأس آنها و شخص اول آنها، فارس غزوات و لیث بى مانند غابات، قاتل سران کفر و شرک و فاتح قلاع جهل و استکبار، امیرالمؤمنین، امام على، علیه السّلام، بود که در طول تاریخ پر از فراز و نشیب اسلام، هر کجا و در هر زمان و در هر عصر و توفان و هر سختى و بلا و هجوم اعدا، خط شهید و شهادت و فرهنگ ایثار و فداکارى امت اسلام را سربلند و سرافراز نموده است.
رستاخیز عاشورا
خطى که قیام سیدالشهدا، رهبر آزادمردان جهان، حضرت امام حسین، علیه السّلام، و یارانش را بوجود آورد و آن رستاخیز عظیم را که تا دنیا باقى و برقرار است همچنان در برابر کفر و ظلم یزیدیان هر عصر و زمان در ستیز است، بر پاکى و واقعیت معنایى را که در این شعر است، به جهانیان نشان داد:
لَوْلا صَوارِمِهُمْ وَ وَقْعُ نِبالِهِم لَمْ تَسْمَعِ الاْذانُ صَوْتَ مُکَبِّرِ
رستاخیزى شد که در آن اوج پرواز انسان هاى مخلص و خود را به خدا فروخته و از جان و مال و زن و فرزند گذشته آشکار گشت. و خطاب اِنّى اَعْلَمُ ما لا تَعْلَمُونَ (2) خدا، به ملائکه از نو تفسیر شد.
و حسین، علیه السّلام، را تا ابد اسوه و نمونه و مفخر مکتب شهادت و سید اهل عبا و پیشواى شهداى راه حق و نجات انسانیت قرار داد.
 
شهادت در راه اعتلای کلمه توحید
قرآن کریم که برترین و شریفترین معانى جهاد و شهادت، را به مسلمانان مى آموزد، کسانى را که در این مکتب جهاد و شهادت از خود و مال و وابستگان خود در راه اعتلاى کلمه توحید و نجات بشر از ذلّت عبودیّت غیر خدا و استعباد زورگویان گذشت ندارند، به تهدید، سخت هشدار مى دهد، مى فرماید: قُلْ اِنْ کانَ آبائُکُمْ وَ اَبْنائُکُمْ وَ اَخَواتُکُمْ وَ عَشیرَتُکُمْ وَ اَمْوالٌ اقْتَرَفْتُمُوها وَ تجِارَةٌ تَخْشَوْنَ کَسادِها وَ مَساکِنَ تَرْضَونَهُ اُحِبُّ اِلَیْکُمْ مِنَ اللهِ وَ رَسُولِهِ وَ جِهادٌ فى سَبیلِهِ فَتَرَبَّصُوآ حَتّى یَأْتِىَ اللهَ بِاَمْرِهِ وَ اللهُ لا یَهْدِى الْقَوْمَ الْفاسِقینَ. (3)
این آیه به صراحت اعلام مى کند که مسلمان باید در راه خدا و پیغمبر و جهاد در راه خدا، از هر چه در نزدش عزیز و قیمتى است چشم بپوشد، سخن حق را بگوید، صراحت لهجه داشته باشد، با اهل بدعت و گمراهی ها براى این جهات دنیایى به مسامحه و مجادله و حق پوشى عمل نکند. مى فرماید: اگر پدران شما و پسران شما و برادران شما و همسرهاى شما و خویشاوندان و عشیره شما و اموالى که ذخیره کرده و تجارتى که از کساد آن مى ترسید و خانه هایى که براى خودتان پسندیده اید، همه اینها محبوبتر باشد به سوى شما از خدا و پیغمبر خدا و جهاد در راه خدا، پس منتظر باشید خدا فرمانش و عذابش را بیاورد (و بر شما نازل کند)، از این جهت و این درک و معرفت است که مى فرماید: اَلا وَ مَنْ ماتَ عَلى حُبِّ آلِ مُحَمَّد صَلَّى اللهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ ماتَ شهیداً (4) این معنایى است که شهید، یعنى آنکه در راه خدا به شهادت مى رسد، آن را درک مى کند و باید آن را درک کند و داشته باشد. تا اگر شهادت هم نصیبش نشد، حال و روحیه شهیدان و دوستداران جهاد و شهادت را داشته باشد.
این معناى بزرگ و مقام ارجمندى است و با این اعلام خطر که در این آیه است همه و هر مسلمان، باید آن را در خود پرورش دهد و حقیقتاً براى اسلام و دین، همیشه آماده فداکارى به مال و جان باشد.
جهاد امر به معروف و نهى از منکر
و جهاد را در هر درجه اى که فراهم مى شود، هر چند به امر به معروف و نهى از منکر باشد، ترک نکند که فرمود: مَنْ تَرَکَ اِنْکارَ الْمُنْکَرَ بِقَلْبِهِ وَ لِسانِهِ وَ یَدِهِ فَهُوَ مَیِّتٌ بَیْنَ الاَْحْیاء (5)
البته در جهاد و امر به معروف و نهى از منکر، باید ضوابط و برنامه هاى شرعى را که در فقه بیان شده رعایت نمود و احساسى و سلیقه اى عمل نکرد. امّا روحیه آمادگى براى دفاع از دین و نوامیس مسلمین باید در این حدّى که در آیه بیان شده است، همواره قوى و نیرومند باشد. تافرمان مبارک وَ اَعِدّوا لَهُمْ مَااسْتَطَعْتُمْ مِنْ قُوَّة وَ مِنْ رِباطِ الْخَیْلِ تُرْهِبُونَ بِهِ عَدُوَّاللهِ وَ عَدُوَّکُمْ،6 اجرا شود و دشمنان همیشه از مسلمانان مرعوب و بیمناک باشند و اندیشه تجاوز به حقوق و حدود آنها را ننمایند.
پی نوشت:
1- بقره، 154; و کسانى را که در راه خدا کشته مى شوند، مرده نخوانید، بلکه زنده اند ولى شما نمى دانی .
2- بقره، 30 ; من چیزى مى دانم که شما نمى دانید.
3- توبه، 24 ; بگو اگر پدرانتان و پسرانتان و برادرانتان و همسرانتان و خاندانتان و اموالى که به دست آورده اید و تجارتى که از کسادش مى ترسید، و خانه هایى که خوش دارید، در نزد شما از خداوند و پیامبرش و جهاد در راهش عزیزتر است، منتظر باشید تا خداوند فرمانش را به میان آورد; و خداوند نافرمانان را هدایت نمى کند.
4- بحار، ج 23، ص 233.
5- مفید، محمّد، المقنعه، ص 808 ؛ کسى که نهى از منکر را ترک گوید، گویى مرده اى در میان زندگان است.
6- انفال،60. و در برابر آنان هر نیرویى که مى توانید، از جمله نگاهدارى اسبان، فراهم آورید، تا به آن وسیله دشمن خدا و دشمن خود را بترسانید
«شهادت» در تفکر اسلامی به معنای گذشتن از سرمایه جان و هستی خود در راه یک هدف و آرمان الهی است.
در تعریف « شهادت» در اندیشه اسلامی، آن چه که اصلالت و اهمیت دارد و در واقع محقق کننده ی حقیقت مقام شهادت می باشد، همانا انگیزه و نیت و غایت آن و وجه آگاهانه و اختیاری اش می باشد.
متفکر شهید، استاد مطهری در تعریف مفهوم شهادت و شهید چنین می فرماید:
« مرگی شهادت است که انسان با توجه به خطرات احتمالی یا ظنی یا تعیین،فقط به خاطر هدفی مقدس و انسانی و به تعبیر قرآن، «فی سبیل الله» از آن استقبال کند.
شهادت دورکن دارد:
یکی این که در راه خدا و فی سبیل الله باشد؛ هدف، مقدس باشد و انسان بخواهد جان خود را فدای هدف نماید.
دیگر این که آگاهانه صورت گرفته باشد... شهادت به حکم این که عملی آگاهانه و اختیاری است و در راه هدفی مقدس است و از هر گونه انگیزه خودگرایانه، منزه و مبراست، تحسین برانگیز و افتخارآمیز است و عملی قهرمانانه تلقی می شود. در میان انواع مرگ میرها تنها این نوع از مرگ است که از حیات و زندگی، برتر و مقدس تر و عظیم تر و فخیم تر است... پس شهادت، قداست خود را اینجا کسب می کند که فدا کردن آگاهانه تمام هستی خود است در راه هدف مقدس... از نظر اسلام هرکس به مقام و درجه شهادت نایل آید که اسلام با معیارهای خاص خودش او را شهید بشناسد، یعنی واقعاً در راه هدف ها عالی اسلامی با انگیزه برقراری ارزش های واقعی بشری کشته بشود، به یکی از عالی ترین و راقی ترین درجات و مراتبی که یک انسان ممکن است در سیر صعودی خود نایل شود نایل می گردد.»
شهادت را می توان کامل ترین جلوه ایثار دانست. همین وجوه ایثارگرانه و آگاهانه در رفتار شهید است که مقام وجودی او را برتری و تعالی می بخشد. حضور و سلوک و ایثار شهیدان و ایثارگران و مجاهدان، نه فقط موجب کمال فردی و ارتقاء و سعه وجودی ایشان می گردد؛ بلکه نقشی سازنده و شورآفرین و تعالی بخش و الهام دهنده  و هدایت گری برای امت و دیگر مردمان دارد و موجب تغییر و تحول و رشد در سرشت و سرنوشت جوامع و امت ها نیز می گردد
اسلام و علی الخصوص تشیع، دین و آیین جهاد و شهادت است و مجاهدان و ایثارگران و پیکارگران در راه خدا را به لحاظ مرتبه وجودی، حتی بالاتر از اولیاءالله و برابر با «خاصه اولیاءالله» می داند. به تعبیر زیبا و رسای حضرت امیر (ع) در نهج البلاغه:
«همانا جهاد، دری از درهای بهشت است.»
حضرت در فرازی دیگر از نهج البلاغه، جهاد را «جامه تقوا» می نامند.
می دانیم که شهادت نقطه اوج و مرتبه کمال سیر و صعود وجودی یک مجاهد و برترین صورت تحقق ایثار است. این گونه است که با شهادت، تقوا و ایثار و جهاد پیوند می خورند و مجاهد شهید را به درجات عالی وجودی در عالم ملکوت می رسانند.
معارف اسلامی به ما می آموزد که در جهان پس از مرگ، باطن اعمال دنیوی افراد تجسم می یابد و دارای درجات است. بهشت نیز دارای درهای گوناگون است و بهشت مجاهدان و شهدا و دری که برای ورود شهدا به آن بهشت آماده گردیده است، دری است که خواص اولیاءالله از آن در به جوار قرب الهی نایل می گردند.
به راستی، این از افتخارات و توفیقات بی دلیل مردم سرزمین ما است که این گونه سرشتی شهید پرور و ایثارگر دارند. ملت ایران در تجربه تاریخی حیات خود و به ویژه در سیر و سلوک عظیم تاریخی – معنوی خود در انقلاب اسلامی و سال های دفاع مقدس، نشان داده است که ملتی شهادت طلب و ایثارگر است. پیکارگران مومن، پیش برنده امواج خروشان انقلاب اسلامی و رزمندگان به خون تپیده دفاع مقدس بهترین نمونه ها و مصادیق شهادت و ایثار هستند و به جرأت می توان گفت در تاریخ معاصر جهان، هیچ مردمی را از منظر مجاهده ی فی سبیل الله و ایثارگری و شهادت طلبی، برابر و هم طراز مردم ایران نمی توان دانست و این فوز عظیم مردم ایران به یقین برخاسته از پیروزی و اعتماد قلبی ایشان نسبت به تعالیم قدسی و معارف شیعی و عشق و حب صادقانه ی آنها نسبت به اهل بیت(ع) و تمسک به ولایت آن امامان نور می باشد.
به یک اعتبار، تمامی حیات ملت ایران در تاریخ معاصر و به ویژه در سه دهه اخیر را می توان از مصادیق ایثار و شهادت دانست و همین پتانسیل عظیم معنوی ایثارها و شهادت ها بوده است که کشور ما را در برابر انبوه بسیار گسترده و فراتر از تصور توطئه های استکباری، مصون و روئین تن کرده است و این همان حقیقتی است که سید شهیدان اهل قلم«سید مرتضی آوینی» از آن تحت عنوان «راز خون» نام می برد و آن را آشکار کننده حقایق و رمز پیروزی و توانمندی می دانست
آیات و روایات
«ومن یقاتل فی سبیل‌الله فیقتل او یغلب فسوف نوتیه اجرا عظیم» کسی که به دستور خدا در راه خدا با دشمن می‌جنگد (از برای آنکه ظلم و فساد را ریشه‌کن کند و دین خدا را در زمین استوار نماید، تا آنکه مستضعفین و محرومین از چنگال اهریمنان نجات یابند، هر گاه این مجاهد راه خدا) کشته شود و یا پیروز شود خداوند به او اجر و پاداش عظیم خواهد داد. (نساء، 74)
«و لا تقولوا لمن یقتل فی سبیل‌الله اموات بل احیاء ولکن لا تشعرون» به کسانی که در راه خدا کشته می‌شوند مرده نگویید بلکه او زنده است و جاوید. شهید مرده نیست، شما درک آن را ندارید که بفهمید. (بقره، 154)
«و لئن قتلتم فی سبیل‌الله او متم لمغفره من‌الله و رحمه خیر مما یجمعون» اگر شما در راه خدا کشته شوید یا بمیرید هر آینه مغفرت و رحمت خدا برای شما خواهد بود (و رحمت و مغفرت خدا برای شما بهتر است) از آنچه را که در دنیا برای خود اندوخته‌اید.(آل عمران، 157(
روایات
«عن الصادق علیه‌السلام عن آبائه ان رسول‌الله صلی الله علیه و آل قال ثلاثه یشفعون الی الله تعالی یوم القیمه فیشفعهم الابناء ثم العلماء ثم الشهدا»
امام صادق(ع) از پدران بزرگوارش نقل می‌کند تا می‌رسد به پیغمبر اکرم که پیغمبر(ص) فرمود: روز قیامت سه دسته از مردم مورد توجه و تقرب خداوند متعال هستند و شفاعت آنها درباره‌ی دیگران پذیرفته خواهد شد و آن سه دسته عبارتند از: انبیاء، علماء و شهدا. (سفینه البحار، جلد اول، ماده شهد)
«عن ابی بصیر قال: قال ابو عبدالله علیه السلام من قتل فی سبیل‌الله کم یعرفه الله شیئا سیاته»
ابوبصیر از امام صادق(ع) روایت می‌کند که امام فرمود: کسی که در راه خدا کشته شود خداوند سیئات و گناهان که کرده است مواخذه و مجازات نخواهد کرد. (وسائل الشیعه، ج11، کتاب الجهاد مع العدو، باب 1، حدیث 19)
«قال امیرالمومنین علیه‌السلام ان الله فرض الجهاد و عظمه و جعله نصره و ناصره و الله ما صلحت دنیا و لا دین الا به»
علی (ع) فرمود: خدا بر بندگانش واجب کرد جهاد را و آن را بزرگ داشت و وعده نصرت و پیروزی را برای دین و دنیای مردم در سایه جهاد قرار داد. به خدا سوگند کارهای دنیا و آخرت اصلاح نمی‌شود مگر در سایه‌ی جهاد و پیکار با دشمن. پس باید با دشمن جنگید و استقامت و پایداری در راه نابودی دشمن وجود داشته باشد تا فتح و پیروزی نصیب مسلمانان شود. (وسائل الشیعه، ج‌11، کتاب الجهاد مع‌العدو، باب 1، حدیث 15)
«عن ابی عبدالله علیه‌السلام قال: رسول‌الله صلی الله علیه و اله الخیر کله فی السیف و تحت ظل السیف و لا یقیم الناس الا سیف مقالیه الجنه و النار»
امام صادق (ع) از پیغمبر اکرم(ص) فرمود: تمام خوبی‌ها و ارزش‌ها در شمشیر و زیر سایه‌ی شمشیر است که مردان جنایتکار و آلوده را سر جایشان می‌نشاند و ریشه‌ی فتنه و فساد را قطع می‌کند. مسلمین و مجرومین جهان هرگز نخواهند آرامش و آسایش داشته باشند مگر آن که شمشیرها را در راه عدالت و قطع ریشه‌ی کفر به کار برند و این سلاح‌ها و شمشیرها هستند که کلیدهای دوزخ و بهشتند اگر در راه خدا و سعادت بشر به کار افتند. در سایه‌ی همین شمشیرها و سلاح‌ها بهشت برای زندگی جامعه فراهم می‌شود و اگر در راه بدبختی و بیچارگی و به استثمار کشیدن توده‌ی مردم مجروم و مستضعف به کار افتد همین سلاح‌ها و شمشیرها انسان را به بردگی و غلامی می‌کشد و سرانجام انسان را به دوزخ می‌افکند. (وسائل الشیعه، ج 11، کتاب الجهاد مع العدو، باب 1، حدیث 1)
«عن النبی صلی‌الله علیه و آله و سلم فی فضل الفزاء فی سبیل‌الله و قال اذا زال الشهید عن فرسه بطغته او ضربه لم یصل الی الارض حتی بعث الله زوجته  من الحور العین فتبشره بما اعدالله له من الکرامه فاذا وصل الی الارض تقول مرحبا بالروح الطیبه التی اخرجت من البدن الطیب ابشر فان لک ما لا اذن سمعت و لا خطر علی قلب بشر»
پیغمبر اکرم (ص) درباره‌ی ثواب مبارزین راه خدا فرمود: وقتی که مجاهد فی‌سبیل‌الله بر اثر تیر دشمن از اسب بر زمین افتد، هنوز پیکر پاکش نقش بر زمین نشده که خداوند متعال فرشته‌ای را به استقبال روحش می‌فرستد و او را به بهشت و نعمت‌ها و کرامت‌هایی که برایش مهیا شده است بشارت می‌دهد. وقتی که پیکر پاکش نقش بر زمین شد فرشته الهی به او می‌گوید آفرین بر تو ای روح پاک که از بدن پاک خارج شدی، برای تو مقام و منزلتی است که هرگز چشمی آن را ندیده و گوشی آن را نشنیده و به قلب کسی خطور نکرده است. (سفینه البحار، جلد1، ماده شهد، خصال شیخ‌صدوق، ص‌156، حدیث 196)            فاطمه شفیعی غلامرضا