آغاز راه تلاش
مرتضی دوران کودکی را درخانواده ای سپری کرد که عطر روحانیت و علم فضای آن را معطر کرده بود و همین امر نوید آینده ای بسیار روشن را برای او رقم می زد. او تحصیل را از مکتب خانه ای در فریمان شروع کرد و با شروع دوره نوجوانی شوق تحصیل او را از خانواده جدا کرد و به سوی شهر مشهد که با فریمان فاصله بسیاری نداشت کشاند. از دوازده سالگی تحصیل در حوزه علمیه مشهد را آغاز کرد و به تحصیل مقدمات علوم اسلامی پرداخت. این نوجوان شیفته علم و سرشار از نور معرفت و ایمان اینک با حساسیتی شگرف و زایدالوصف به مسائل مربوط به خلقت و خالق می اندیشید و ذهن پر شورش میزبان پرسش هایی هرچند ساده، امّا پر اهمیّت و بی شمار، می شد.

هجرت به قم
شهید مطهری در سال 1316، یعنی در سن هجده سالگی، به قم هجرت می کند. این زمان اوج مخالفت رضاخان باروحانیت و حوزه های علمیه بود و هجرت این مرد شیفته علم به قم با مخالفت بسیاری از دوستان و نزدیکان همراه شد؛ امّا روح بلند و همّت والای او و سوزی که از عطش علم در خود حس می کرد، سدّ این مخالفت را شکست. این در حالی بود که حوزه علمیه در آن زمان علاوه بر رویارویی با مبارزات رژیم ستم شاهی، داغدارِ از دست دادن فقیه گران قدر و مؤسس بزرگ حوزه علمیه، آیت اللّه حاج عبدالکریم حائری، نیز بود. امّا آغوش حوزه بر روی او که دل داده دانستن و فهمیدن و جوینده گوهر علم بود، با گرمی و مهربانی گشاده بود.

پایان اقامتی پرثمر
قامت بلند و ریشه دار درخت دانش در وجود استاد شهید مرتضی مطهری هر روز به برگی تازه می نشست وباری تازه می داد. مدت پانزده سال اقامت پرثمر استاد در مرکز فقاهت شیعی، شهر مقدس قم و در محضر استادان بلندآوازه ای چون آیت اللّه بروجردی، امام خمینی و علامه سیدمحمدحسین طباطبایی، شاخه های دانش را در وجودش تنومندتر می ساخت به طوری که در سال 1331، یعنی در پایان این اقامت ارزشمند، او از مدرسّان معروف و از امیدهای روشن آینده حوزه علمیه به شمار می رفت. او در این دوران از جهاد و مبارزه علیه رژیم ستم شاهی نیز غافل نماند و در امور اجتماعی و سیاسی با جدیّت شرکت می کرد.

روح قدسی الهی
استاد شهید مرتضی مطهری همواره به عنوان شاگردی متواضع و شیفته از محضر امام خمینی رحمه الله بهره می برد. جدا از علاقه وافری که آن امام مهربان نسبت به شاگردش ابراز می کرد، شیفتگی و علاقه مندی این شاگرد برجسته نیز به استادش در خور ستایش بود؛ چنان که خود درباره استادش می گوید: «درس اخلاقی که به وسیله شخصیت محبوبم... گفته می شد و در حقیقت درس معارف و سیر و سلوک بود،... مرا سرمست می کرد. بدون هیچ اغراق و مبالغه ای این درس چنان مرا به وجد می آورد که تا [چند روز]... بعد خودم را شدیدا تحت تأثیر آن می یافتم. بخش مهمی از شخصیت فکری ور وحی من در آن درس و درس های دیگری که در طی دوازده سال از آن استاد الهی فرا گرفتم انعقاد یافت و همواره خود را مدیون او دانسته و می دانم. راستی که او روح قدسی الهی بود».

رابطه مرید و مراد
رابطه ای که بین شهید مطهری این دل باخته علم و قهرمان تهذیب نفس با استاد مهربان و گران قدرش امام خمینی رحمه الله وجود داشت تنها رابطه شاگرد و معلّم نبود؛ رابطه طلبه و استاد نبود؛ رابطه مرید بود و مراد، و محبّ بود و محبوب. این دوستی ژرف و علاقه شگرف تنها یک سویه نبود. نه فقط شهید مطهری به استادش به دیده پیر و مراد می نگریست امام نیز نسبت به شاگرد دل باخته اش علاقه وافر نشان می داد. امام خمینی رحمه الله شهید مطهری را فرزندی عزیز، پاره تن و حاصل عمر خود بر می شمردند و در فقدان آن عزیز با تأثری فراوان و اندوهی بی شمار به سوگ نشستند. درود خدا بر آن استاد مهربان و آن شاگرد دل باخته اش.

مهری بی پایان
شیفتگی شهید مطهری نسبت به علم و تهذیب نفس او را نسبت به استادان خود بسیار علاقه مند می نمود و از سویی فهم بالای او، مراتب بلند آن استادان برجسته را برای او قابل درک می کرد و به تواضعش می کشانید. علاقه شهید مطهری به استادانش تنها در امام خمینی خلاصه نمی شد. استادانی چون مرحوم علامه طباطبایی نیز در وجود او مُهر مِهری بی پایان به جا نهاده بودند. شهید مطهری از این استاد با عنوان «استاد علامه کبیر آقای طباطبایی روحی فداه» یاد می کرد. درود و رحمت بی کران خدا بر او و بر استاد وارسته اش باد.

چشم امید حوزه
در سال 1331 که شهید مرتضی مطهری دیگر استادی مبرز، مدرّسی متبحر و محققی برجسته محسوب می شد و چشم امید حوزه های علمیه به حساب می آمد، قم را به قصد تهران ترک می کند و به تدریس در مدارس علمیه و نیز در دانشکده های تهران مشغول می شود. از جلسات سخنرانی پربار او در انجمن های اسلامی دانشگاه ها، بحث های بسیار ارزشمند و پرثمری به جا مانده است که دل های عطشناک بسیاری را از زلال معارف اسلامی سیراب می کند.

آغاز نهضت
از اولین گام های نهضت پرشور امام خمینی رحمه الله ، یعنی از سال 1341، استاد شهید گام به گام و نفس به نفس فعالانه با این نهضت همراهی می کند. اینک ده سال از حضور او در تهران می گذرد و او در کنار پیر و مراد و استاد محبوبش امام خمینی رحمه الله به سازمان دهی قیام پانزده خرداد می پردازد. شهید مطهری در تمام مراحل انقلاب و پس از پیروزی انقلاب تا آن لحظه که دست ستم کار گروه فرقان او را به شهادت رسانید، لحظه ای از تلاش و جهاد نیاسود و دمی پا در وادی آسایش ننهاد. یادش گرامی باد.

اولین دست گیری
یک ساعت از نیمه شب چهارشنبه پانزده خرداد 1342 می گذرد که سکوت شب با گام های ظالمانه عمّال رژیم شاه شکسته می شود. شهید مطهری در پی سخنرانی پرشوری بر ضد شاه بازداشت می شود و به همراه دیگر روحانیان دست گیر شده در تهران به زندان منتقل می شود. امّا این تهاجم رژیم به ساحت سینه سرخانی که پرچم اسلام خواهی بر دوش و ندای مسلمانی بر لب دارند، با شکست مواجه می شود و نظام پس از یک ماه و اندی، در پی مهاجرت علمای شهرهای مختلف به تهران و پافشاری علما و مردم، زندانیان مبارز را آزاد می کند و شهید مطهری نیز باز به دامن پرشور ملت باز می گردد.

نهضت اسلامی
حضور فعّال، مداوم و پرشور استاد شهید مرتضی مطهری در همه صحنه های انقلاب و در کنار رهبر کبیر انقلاب برخاسته از نگرانی او درباره طرز نگرش جامعه نسبت به دین و مفاهیم دینی بود. او نهضت را تنها به صورت اسلامی می پذیرفت و در راه آن می کوشید و به همین دلیل او برای اسلامی کردن محتوای نهضت و روشن کردن اذهان مردم و مقابله با کج روی ها و انحرافات دینی تلاش به سزا داشت که اصل آن تلاش های پرثمر هنوز هم روشنگر و راهنمای ملت ماست.

تلاش مداوم
از تلاش های انقلابی استاد شهید مرتضی مطهری که همگی صبغه دینی و اسلام گرایی داشت، می توان هدایت هیئت های مؤتلفه اسلامی، حسینیه ارشاد، ایراد سخنرانی های متعدد در مساجد تهران، پایه ریزی جامعه روحانیّت مبارز و سرانجام مسئولیت کمیته استقبال از امام را نام برد و این تنها گوشه ای از خدمات او به اسلام و انقلاب به حساب می آمد. شهید مطهری در تمام مراحل انقلاب به طور جدّی و کامل در خدمت انقلاب بود و در تمامی صحنه ها نقشی اساسی و محوری داشت. با تبعید حضرت امام خمینی رحمه الله از ایران به خارج از کشور مسئولیتی که بر عهده او و یارانش بود سنگین تر شده بود. امّا با این حال و با همه تلاشی که در راه پیش برد نهضت داشت، هرگز از تدریس و تألیف کتاب غافل نشد و مثل گذشته در آن صحنه نیز پیشتاز بود.

وسعت اسلام طلبی
استاد شهید مرتضی مطهری از محوری ترین و اساسی ترین نقش آفرینان انقلاب به حساب می آمد و در صحنه های مختلفِ این نهضت نقشی محوری و اساسی داشت. امّا بلندای روحِ بی ساحل و دل دریایی اش تلاش های او را به همین جا خلاصه نمی کرد. وسعت آزادی خواهی و اسلام طلبی او تا همه جهان کشیده می شد. آگاهی استاد شهید درباره مسائل روز جهان و به خصوص آگاهی اش از اوضاع فلسطین و تحلیل های کارشناسانه اش در این زمینه به راستی تحسین برانگیز است و ندای او در هم دردی و همراهی با نهضت فلسطین و یاری مظلومان فلسطینی هنوز به گوش می رسد.

امضای همدلی
آن روزها که بسیاری حتی از مسائل کشور خود نیز غافل بودند، شهید مطهری نه تنها برای آزاد کردن کشورِ در بندش می کوشید و نه تنها اذهان مردم را از افکار انحرافی حفظ می کرد و به سوی اسلامی راستین فرا می خواند، بلکه به دیگر کشورهای ستم دیده جهان نیز می اندیشد. در این میان کشور اسلامی فلسطین و تلاش مبارزان مسلمان آن، هم دردی و هم دلی او را سخت برمی انگیخت. در سال 1348 به سبب اعلامیه ای که امضای او نیز در آن به چشم می خورد و با مضمون جمع آوری اعانه برای کمک به آوارگان فلسطینی بود، و پس از ایراد سخنرانی در این زمینه، در حسینیه ارشاد دست گیر و به زندان منتقل شد. تلاش های پرثمر او را پاس می داریم و راهش را ادامه می دهیم.

روشنی پایدار
در سال های نزدیک به پیروزی نهضت، یعنی سال های 1351 به بعد، ترویج مکاتب فکری غیراسلامی و مادی گرا به شدّت در صف مخالفان نظام شاه رو به افزایش بود. مکتب کمونیسم عده بسیاری را، به خصوص از میان جوانان، به سوی خود کشانده بود. مادّی گرایی ذهن بسیاری را به خود مشغول کرده بود و سؤالات بی شماری را در اذهان وارد کرده بود. کسی که با پشت کاری بی نظیر، جدّیتی بی همتا و صلابتی شگرف و با آگاهی و روشن بینی بسیار و دقّت و تأمل وافر در برابر هجوم تفکرهای نادرست ایستاد، استاد شهید مرتضی مطهری بود. مبارزه او در راه اسلامی کردن نهضت، ارائه جهان بینی دقیق از اسلام و روشن کردن مسائل اعتقادی اسلام تلاشی به سزا و جاویدان بود که آثار آن امروز در بسیاری از کتاب هایش به خوبی هویداست و هنوز به روشنی ادامه دارد.

دریای تألیفات
کتاب های بسیار متعدد و مختلفی که از شهید بزرگوار استاد مطهری به جا مانده است، دریای عمیقی از علوم اسلامی و مسائل فلسفی است. کتبی که از استاد مطهری به یادگار مانده است در جای خود پرکننده شکاف فکری بود که در بازار مکّاره عقاید شرقی و غربی احساس می شد. علاوه بر تعدد آثار و تعدد موضوعاتِ به یادگار مانده از ایشان، آنچه ذهن را به تواضع در برابر عظمت روح آن شهید می کشاند، بلندای محتوای تألیفات و برجستگی آثار اوست. امام خمینی رحمه الله درباره آثار آن شهید می فرماید: «او با قلمی روان و فکری توانا در تحلیل مسائل اسلامی و توضیح حقایق فلسفی، با زبان مردم و بی قلق و اضطراب به تعلیم و تربیت جامعه پرداخت. آثار قلم و زبان او بی استثنا آموزنده و روان بخش است و مواعظ و نصایح او که از قلبی سرشار از ایمان و عقیده نشأت می گرفت برای عارف و عامی سودمند و فرح زاست».

دریای بی کران
شهید مطهری که در غوص در مسائل فلسفی و صید مرواریدهای نهان آن دریای بی کران بی نظیر بود، نه تنها به فلسفه اسلام و حکمت اسلامی می اندیشید بلکه فلسفه مادّی و غربی نیز ذهن او را به تلاش و جست وجو وامی داشت. او فلسفه مادّی را چنان می شناخت و به شرح آن می پرداخت که فلسفه اسلامی را، و پوچی و بی هویّتی فلسفه مادّی را چنان محکم و دقیق اثبات می کرد که حقانیّت و محتوای سنگین فلسفه اسلامی را. آگاهی او از مسائل فلسفه مادّی و غربی و شناخت او نسبت به فیلسوفان غربی و قدرت پاسخ گویی اش به مسائل فلسفی آنان و ردّ براهین آنان به راستی تحسین برانگیز و روح افزاست.

چراغ های روشن
محتوای برجسته و سنگین آثار شهید مرتضی مطهری از یک سو، و شیرینی و روانی قلمش از سویی و سیر بسیار منطقی و روشن بحث های او از سوی دیگر، کتاب ها و تألیفات آن استاد گران قدر را در میان بسیاری از کتب، درخشان تر و روشن تر جلوه می دهد. کتاب های او از سنین پایین تا سطوح عالی علم و فلسفه را در بر می گیرد و همه به زبانی روان، بی هیچ آلایش و بدون هیچ زیان و کم گویی، موضوعات مورد نظر استاد شهید را به سهولت بیان می کند. این نشان از آن دارد که آن شهید به آن چه باید، دست یافته بود، به عمق مطلب رسیده بود و آنچه بر زبان یا قلم می آورد به روشنی در ذهن خود داشت و این نتیجه سال ها جست وجوی دقیق و عمیق او در گنجینه علوم اسلامی و دیگر علوم مربوط به آن بود.

الگویی مناسب
تألیفاتی که از استاد شهید مطهری به یادگار مانده است، از دقت و جامعیت بی نظیری برخوردار است و این بدان دلیل است که استاد نه تنها موضوع مورد نظر خود را به دقت و به صورت عمیق می کاوید، بلکه در موضوعات بسیار متعدد دیگری نیز که مربوط با موضوع مورد نظر او بودند به مطا لعه دقیق می پرداخت. آن رادمرد عرصه علم برای گستره تحقیق پایانی نمی دید و مرزی برای علم نمی شناخت. این شیوه تلاش او و راه پرثمر او می تواند الگویی مناسب برای دانش پژوهان و جویندگان علم و آگاهی باشد.

افتخار اسلام
علاقه مندی امام خمینی رحمه الله نسبت به استاد شهید بسیار ژرف بود. ایشان که آن شهید مطهر را افتخار اسلام و امت اسلام می دانستند، در سوگ او چنین فرمودند: «این جانب به اسلام و اولیای عظیم الشأن و به ملّت اسلام و به خصوص ملّت مبارز ایران ضایعه اسف انگیز شهید بزرگوار و متفکّر و فیلسوف و فقیه عالی مقام، مرحوم آقای حاج شیخ مرتضی مطهری، قدس سره، را تسلیت و تبریک عرض می کنم؛ تسلیت در شهادت شخصیتی که عمر شریف و ارزنده خود را در راه اهداف مقدّس اسلام صرف کرد و با کج روی ها و انحرافات مبارزه سرسختانه کرد؛ تسلیت در شهادت مردی که در اسلام شناسی و فنون مختلفه اسلام و قرآن کریم کم نظیر بود... و تبریک از داشتن این شخصیت های فداکار که در زندگی و پس از آن با جلوه خود نورافشانی کرده و می کنند».

دانشمندی روشن فکر
استاد شهید مطهری که اسوه ای برجسته در وادی فرهیختگی و اندیشمندی و پژوهشگری است، همواره در نگاه استادان بزرگوارش تحسین شده است. علامه طباطبایی رحمه الله ، استاد بزرگ حوزه علمیه و مفسر بزرگ قرآن مجید و صاحب تفسیر المیزان، این جوینده علم و پوینده راه ایمان را چنین توصیف می کند: «مرحوم مغفور، مطهری، دانشمندی بود متفکر و محقق؛ دارای هوشی سرشار و فکری روشن و ذهنی واقع بین. تألیفاتی که از خود به یادگار گذاشته و تحقیقاتی که در اطراف مقاصد علمی و برهانی نگاشته و در لابلای کتاب هایش به چشم می خورد، اعجاب آور است».

پیام تلاش
زندگی شهید مطهری آن چابک سوار وادی تعلیم و تعلّم برای آنان که قدم در این راه می نهند و چشم به دریای علم می دوزند، آموختنی است. علامه طباطبایی رحمه الله استاد گران قدر آن شهید بزرگوار در پیامی به مناسبت شهادت جان سوزش می فرماید: «مرحوم مطهری با تاریخ زندگی پرارزش و سعادتمند خود ـ که پر از تلاش علمی و تفکر فلسفی بود ـ به شیفتگان علم و فلسفه پیامی رسا و پرارزش می فرستد که از کوشش و تلاش کمالی هرگز آرام ننشسته و مجاهده علمی و کمالی را هرگز فراموش نکنند و حیات خود را که بهترین متاع انسانی است، در بازار حقایق به حیات معنوی ـ که حیات عالی انسان است و تا دنیا دنیاست بقای ابدی دارد ـ تبدیل کنند و در این چند روز زندگی شیفته و فریفته شخصیت های ساختگی و خیالی نباشند».

درخت ثمربخش
امام خمینی رحمه الله همواره استاد شهید مرتضی مطهری را درخت پرثمری در وادی علم و ایمان بر می شمرد و همگان را به بهره مندی از میوه های بی شمار آن درخت ثمربخش دعوت می نمود. ایشان در توصیه ای خطاب به دانشجویان و روشن فکران می فرمایند: «مخالفین اسلام و گروه های ضدانقلاب در صدد هستند که با تبلیغات اسلام شکن خود دست جوانان عزیز دانشگاهی ما را از استفاده از کتب این استاد فقید کوتاه کنند. من به دانشجویان و طبقه روشن فکران متعهد توصیه می کنم که کتاب های این استاد عزیز را نگذارند با دسیسه های غیر اسلامی فراموش شود».

بوستانی سرشار
امروز در روز شهادت استادی بزرگ، معلّمی مهربان، مبارزی ازخودگذشته و باغبانی دل سوز، دریچه ای به باغی که او با خون دلِ بسیار پرورانده است می گشاییم؛ بوستانی سبز و سرشار از گل های خوش بوی ایمان و معرفت؛ بوستانی که حاصل یک عمر تلاش بی وقفه و روشنگرانه استاد شهید است. بوستانی از کتاب ها و تألیفاتی که کلمه به کلمه اش حکایت از لحظات تلاش علمی او دارد؛ کتاب هایی چون انسان و سرنوشت، انسان کامل، عدل الهی، علل گرایش به مادیگری، خدمات متقابل اسلام و ایران، حماسه حسینی و کتاب های بسیاری در باب فلسفه و منطق و عقاید اسلامی که هرکدام یاد او را زنده می دارد و ره پویان را به ادامه راهش فرا می خواند.

آگاه و دوراندیش
هدفی که استاد شهید مطهری طیّ تلاش بی وقفه و خستگی ناپذیرش بدان چشم دوخته بود، تنها و تنها حل مشکلات و پاسخ گویی به مسائل اسلامی بود. استاد شهید در طی چند سالی که در کنار همه تلاش های اجتماعی و سیاسی اش به تألیف می پرداخته، بر آن بود تا با نظمی مشخص و بر مبنای نیاز و ضرورتِ جامعه، نوشته های سودمند و راه گشایی به جامعه اسلامی اش تقدیم کند. چه نیکو تحفه ای و چه مبارک هدیه ای است آثاری که او به جامعه اسلامی تقدیم کرده است! نامش جاودان و راهش پاینده باد.

استاد و حقوق زن
شهید مطهری قسمتی از تألیفات و تحقیقات خود را صرف مسائل اسلامی مربوط به زن و حقوق زن کرده است. او درباره هدفش از این تألیفات چنین می نویسد: «احساس کردم که گروهی در سخنرانی ها، سر کلاس مدارس و در کتاب ها و مقالات خود نظر اسلام را درباره حقوق و حدود وظایف زن به صورت غلطی طرح می کنند... و همان ها را وسیله تبلیغ علیه اسلام قرار می دهند و... لهذا با کمال تأسف افراد زیادی را، اعم از زن و مرد، نسبت به اسلام بدبین ساخته اند. این بود که لازم دانستم منطق اسلام را در این زمینه روشن کنم تا بدانند نه تنها ایرادی بر منطق اسلام نمی توان گرفت، بلکه منطق مستدل و پولادین اسلام درباره زن و حقوق زن و حدود و وظایف زن بهترین دلیل بر اصالت و حقانیّت و جنبه فوق بشری آن است».

وصال خجسته
سه شنبه شب یازدهم اردیبهشت پرده تاریک خود را بر شهر می افکند. ساعت از ده شب گذشته است، امّا تلاش استاد پایان نیافته است. او در حال ترک یکی از جلسات فکری سیاسی است که این شب ها برگزار می شود و غرق در این دغدغه که اذهان تاریک را چگونه می شود روشن ساخت و تفکر غلط را به چه شیوه ای می توان به راه درست کشاند؟ امّا تاریک دلان این روشنی و روشنگری را تاب نیاوردند و خفاش وار بر جان او خندیدند و چهره اش را با خون پیشانی اش رنگین نمودند و روح بلند و شکوهمندش را به وصال معشوق رساندند. مبارک باد این وصال خجسته بر آن پروانه عاشق و تسلیت باد این حرمان و هجران بر تمام امت اسلامی.

آبیاری درخت انقلاب
اکنون که انقلاب اسلامی با رهبری امام خمینی و با تلاش پروانگان شمع وجودش و تلاشگران صحنه های مختلف انقلاب به پیروزی رسیده است و اندک اندک رو به بالندگی می نهد، دشمنان شکست خورده و سرافکنده به آخرین تلاش های مذبوحانه خویش دست می زنند و آخرین تیرهای خود را از کمان ناامیدی رها می کنند. غافل از آن که خون هر شهید جویباری زلال است که این درخت استوار را آبیاری می کند و بالنده ترش می سازد. ترور شهید مرتضی مطهری نیز با همان هدف انجام شد و همان ثمره را به دنبال داشت؛ چنان که امام خمینی رحمه الله در شهادت آن شهید بزرگوار می فرمایند: «با ریختن خون عزیز ما، انقلاب ما تأیید شد».

جام شهادت
رفتنِ آرام، مردان بزرگ و نامور را نشاید. تو سزاوار شهادتی. تو شایسته رفتنی هستی که ماندنی جاودانه با خود دارد و اینک این خون سرخ توست که در سیاهی شب می درخشد و جاری می شود، تا روحت با فرشتگانی آسمانی که به استقبالت آمده اند و تو را با سلام به سوی بهشت می خوانند همراه شود. شهادت بر تو مبارک باد ای بزرگ مرد؛ ای آسمانی مرد؛ ای معلم بزرگ انسان ها!

معلّمی بزرگ

«مطهری» که در طهارت روح و قوّت ایمان و قدرت بیان کم نظیر بود، رفت و به ملأ اعلی پیوست. لکن بدخواهان بدانند که با رفتن او شخصیت اسلامی و علمی و فلسفی اش نمی رود.» این ندای پدری سوگوار است که در سوگ فرزندِ از دست رفته اش می گرید. ندای استادی است که در غم رفتن شاگردش مویه می کند. این کلام رهبر بزرگ انقلاب است که یاری فداکار، همراهی صمیمی، و فرزندی عزیز را از دست داده است و اینک در اندوه شهادت او به تسلیت مردم مسلمان ایران ایستاده است. آری، مطهری زنده است و چون شمعی در میان امّت اسلامی نور می افشاند