نهضت خدمت رسانی به مردم / خدمت رسانی در سیره اهل بیت علیهم السلام (2)

صدقه های جاریه
گرچه تمام عمر علی بن ابی طالب علیه السلام ، در خدمت رسانی به مردم، از قبیل ارشادآن ها به صراط مستقیم و تلاش برای حل مشکلات مادی و معنوی آن ها سپری شد، اما داستان تلاش های آن حضرت، در راستای محرومیت زدایی از افراد جامعه، شنیدنی تر است. به اتفاق همه تاریخ نویسان، علی علیه السلام ، تنهابخش کوچکی از درآمدهای خود را در زندگی شخصی اش مصرف می کردند و بقیه را به نیازمندان می بخشیدند. گفته شده است که رسول خدا صلی الله علیه و آله ، زمینی از انفال را در اختیار علی علیه السلام قرار دادند. آن حضرت در آن جا قناتی حفر کرد که آب فراوانی ازآن جاری شد. امام علیه السلام ، نام آن جا را به همین مناسبت «یَنْبُع» گذاشت. آب فراوان این قنات، موجب شادی و روشنی چشم اهالی شد. وقتی یکی از اهالی به آن حضرت تبریک گفت، حضرت علی علیه السلام در پاسخ وی فرمود: «این قنات وقف زایران خانه خدا و رهگذرانی است که از این جا عبور می کنند. کسی حق فروش آن را ندارد و فرزندانم هم هرگز آن را به میراث نخواهند برد...».

وقف بر مستمندان
بر اساس روایت های مستند، علی بن ابی طالب علیه السلام در مسیر مکّه و مدینه، چاه های زیادی حفر کرده اند تا رهگذران و نیازمندان، از آب چاه ها هر طوری که صلاح می دانند، بهره مند شوند. گفته شده، روزی امام علی علیه السلام در یکی از نخلستان ها مشغول کندن چاه بودند، ظهر که شد، آن حضرت برای به جای آوردن نماز، از چاه بیرون آمدند و پس از خواندن نماز و خوردن مختصری غذا، دوباره درون چاه رفته، مشغول کندن آن شدند. ناگهان، کلنگ حضرت به سنگی برخورد کرد که آب از زیرآن فوران کرد؛ به گونه ای که تمام بدن و لباس های امام علیه السلام گِل آلود شد و حضرت، از شدت جریان آب، نتوانست به کندن ادامه دهد؛ پس ناگزیر به خروج از چاه شد. وقتی از چاه بیرون آمد، اولین کارش این بود که، قلم و دوات خواست و همان ساعت، آن چاه را به عنوان صدقه برای استفاده افراد نیازمند و مستمند وقف کرد تا آن ها، بخشی از نیازمندی هایشان را از راه استفاده از آب آن چاه برطرف سازند.

ایثار به نیازمندان
یکی از صفت های بسیار والای حضرت علی علیه السلام ، مقدم داشتن دیگران بر خویشتن بود. همواره در تامین نیازمندی ها، دیگران را بر خود و خانواده اش ترجیح می داد. نقل است، آن حضرت، شبی را برای آبْ یاری نخلستان فردی اجیر شد تا در برابرآن، مقداری غله از صاحب نخلستان، به عنوان مزد، دریافت کند. آن شب را تا صبح به کار آب یاری نخل ها گذراند و صبح، آن مقدار غله را که از صاحب باغ گرفت، سه قسمت کرد؛ یک قسمت آن را آرد ساخت تا با آن، نان برای خود و خانواده اش تهیه کند همین که نان آماده شد، مسکینی از راه رسیدو تقاضای غذا کرد. حضرت، نان ها را به او داد، آن گاه، با قسمت دوم همان غله ها، دوباره نان پخت؛ این بار هم یتیمی آمد و از امام علیه السلام کمک خواست که حضرت، نان ها را به او بخشید و از باقی مانده آرد، نان تهیه کرد که در این هنگام، اسیری از ایشان تقاضای غذا کرد و حضرت با کمال میل، این نان را هم به اسیر داد و آن روز را هم خود و هم خانواده اش، بی غذا سپری کردند...».

صلح نجات بخش
هر یک از اولیای الهی، با توجه به شرایطی که در آن به سر می بردند، به برخی از مسایل اهمیت بیش تری می داند؛ چون نیازهای هر جامعه، در هر زمان یکسان نیست. مهم ترین حادثه دوران زندگی امام حسن علیه السلام ، قرارداد صلح با معاویه است. بی تردید، اگر امام علیه السلام تن به این صلح نمی دادند، چه بسا اساس جامعه اسلامی و حتی اساس دین و آیین اسلام، با خطر نابودی مواجه می شد. امام علیه السلام گرچه پس از صلح، با اعتراض بسیاری از افراد ناآگاه روبه رو گردید، اما چون خود می دانست چه می کند، توجّهی به این اعتراض ها نفرموده و به وظیفه خود عمل کرد. امام حسن علیه السلام ، خود در این باره می فرمایند: «من ترسیدم که ریشه مسلمانان، از روی زمین کنده شود، خواستم برای پاسداری از دین، نگاه بانی باقی بماند». در جای دیگر فرمودند: «نگه داری از شیعیان ما، مرا ناگزیر به مصالحه کرد؛ پس مناسب دیدم که جنگ، به روزی دیگر محول گردد. تکلیف الهی انسان، براساس اوامر خداوند، هر روزی به گونه ای است و باید آن را انجام داد».

تربیت نیروی کارآمد و دفاع از حقوق مردم
امام حسن مجتبی علیه السلام پس از آن که مسلمانان او را یاری نکردند و امام علیه السلام ، مجبور به پذیرش صلح با معاویه شد، دست روی دست نگذاشت، بلکه به خدمت رسانی به جامعه اسلامی و پاسداری ازفرهنگ اهل بیت علیهم السلام همت گماشت. آن حضرت پس از آن که به مدینه برگشتند، به تربیت و آموزش نیروهای کارآمد پرداختند و از این راه، بسیاری از حقیقت های پنهان را روشن کردند و جلوی بسیاری از توطئه ها رابا آگاهی بخشی گرفتند. ده ها اندیشمند فرزانه راپروراندند که هر یک، در گوشه ای از جامعه آن روز، به نورافشانی و خدمت به فرهنگ اسلامی مشغول شدند. از کارهای اساسی دیگری که امام حسن علیه السلام به آن توجه ویژه داشتند، نشر فرهنگ اسلامی بود. ایشان، جلوی بسیاری از تحریفات را گرفته، با تهاجم فرهنگی که دستگاه حکومتی امویان به راه انداخته بودند، مقابله می کردند. به علاوه، به یاری دوست داران اهل بیت علیهم السلام و خدمت گزاران راستین خط ولایت ـ که مورد ستم امویان بودند ـ ، می شتافتند. نقل است: وقتی امام علیه السلام خبر دار شد که اموال «سعید بن ابی سَرْح کوفی» را «زیاد بن اُبَیه» مصادره و خانه اش را ویران ساخته است، در نامه ای به زیاد بن اُبَیه، از او خواست که اموال سعید را به وی برگردانند و خانه اش را دوباره از نو بسازند.

رسیدگی به نیازمندان
یکی از کارهای مهم امام حسن مجتبی علیه السلام در راستای خدمت رسانی به جامعه اسلامی، رسیدگی به مشکلات نیازمندان بود. ایشان، علاوه بر دوران حاکمیت امیرالمومنین علی علیه السلام و در دوران کوتاه حکومت خودشان در کوفه و دوران پس از حکومت نیز این کار را انجام می دادند و به بخشی از قشرهای نیازمند، نظیر سالمندان، یتیمان و خانواده های شهدا و... مستمری و حقوق تعیین کرده بوند که حقوق آن ها را از محل موقوفات و صدقات پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله ، امیرمؤمنان علیه السلام ، فاطمه زهرا علیهاالسلام و اموال شخصی خود می پرداختند... علاوه بر این، در شرایط و پیشامدهای ویژه ای که به وقوع می پیوست، آن حضرت به فقیران و بیچارگان، کمک شایسته ای می کردند. گفته اند، این کمک ها به اندازه ای زیاد بود که برخی را به شگفتی وا می داشت. وقتی از امام علیه السلام می پرسیدند: چگونه است که هر نیازمندی به در خانه شما می آید، ناامید برنمی گردد؟ آن حضرت می فرمود: من هم نیازمند و محتاجی هستم به درگاه خداوند متعال، همان گونه که من دوست ندارم خداوند مرا دست خالی برگرداند، خدا هم نمی خواهد من، بندگانش را ازنعمت هایی که به من ارزانی داشته است، محروم سازم. می ترسم نیازمندی را رد کنم و خدا هم مرا دست خالی برگرداند.

نجات بخش بندگان خدا
بزرگ ترین خدمت حسین بن علی علیه السلام این بود که با فداکاری خود و فرزندان و اصحاب و برادرانش، به جهانیان درس عزت و آزادی آموخت. به آنان یاد داد که هرگاه میان دو راهی پذیرش مرگ و تن دادن به خواری وذلت ماندند، مرگ را برگزینند و هرگز به پستی تن ندهند. او قیام کرد تا سنت پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله و روش علی بن ابی طالب علیه السلام را دوباره حاکمیت بخشد تا زمینه برای تعالی انسان، فراهم شود و ستم و بی عدالتی، از اساس ریشه کن گردد و سرانجام، همان طور که در زیارت اربعین آمده است، امام حسین علیه السلام این خدمت بزرگ را در روی زمین، در عرصه نظام آفرینش انجام داد که چراغی را در همه تاریخ روشن ساخت تا راه هدایت، از بی راهه گمراهی مشخص باشدو هر کس که دوست دار راستی است، وظیفه خود را به راحتی بشناسد. آری! امام حسین علیه السلام خون خود را در راه خدا نثار کرد تا بندگان خدا، از نادانی و حیرت و گمراهی، برای همیشه نجات پیدا کنند.

کمک به مستمندان
بخشش و کرم، از ویژگی های خاندان رسالت است. آن ها همواره با ایثار دارایی ها و امکاناتی که در اختیار داشته اند، گره گشای مشکل های مردم بوده اند. گفته اند: وقتی در روز عاشورا، پس از شهادت امام حسین بن علی علیه السلام ، حاضران، در پشتِ بدن آن حضرت اثر زخم کهنه ای را دیدند، از امام زین العابدین علیه السلام پرسیدند: این زخم برای چیست؟ حضرت فرمود: این زخم، اثر آن انبان های نانی است که پدرم در دل شب، بر دوش خویش می گذاشته و آن ها را به خانه های یتیمان و بی کسان نیازمند، می بردند. هم چنین ابن شهرآشوب، در کتاب مناقب گفته است که شخصی وارد شهر مدینه شد و از مردم پرسید: بخشنده ترین مرد این شهر کیست؟ او را به امام حسین علیه السلام راهنمایی کردند. آن شخص، در پی آن حضرت وارد مسجد شد و او را در حال نماز دید و ضمن خواندن اشعاری، نیاز خود را به حضرت بیان کرد. امام علیه السلام نمازش که به پایان رسید، به قنبر فرمود: چهار هزار دینار پول که در خانه داریم، حاضر کن؛ آن گاه همه آن پول را در جامه ای پیچیده و آن را ازشکاف درب خانه به آن عرب نیازمند بخشید و فرمود: اگر این مقدار هم کم است، برما ببخشایید.