مطالبی پیرامون ظن و تجسس در آیه ی غیبت :
« یا ایها الذین آمنوا اجتنبوا کثیرا من الظن ، ان بعض الظن اثم و لا تجسسوا » و در آن چند نکته است
1ـ مراد از « ظن » در آیه :
مراد از « ظن » در آیه شریفه ، ظن سوء است . به دلیل آنکه حسن ظــن به دیگران نیک و در شرع   مقدس اسلام به آن توصیه گردیده است . از جمله در قضیه ی افک در آیه ی 12 سوره نور می فرماید :
« و لو اذ سمعتو ظن المومنون و المونات بانفسهم خیرا و قالوا هذا افک مبین »
چرا مردان و زنان مومن وقتی آن را شنیدند به یکدیگر حسن ظن نورزیده و نگفتند این تهمتی است آشکار   در این نوشتار در مبحث « انواع ظن » به این مطلب بیشتر پرداخته خواهد شد .
2 ـ مفهوم « اجتنبوا » در آیه
مراد از نهی « اجتنبوا » در این آیه ، نهی از خود ظن نیست ، بلکه نهی از پاره ای مقـدمت اختیاری است که  موجب سوء ظن می شود و همچنین نهی از پذیرفتن    و ترتیب   اثر دادن   و عـملی   کردن همان   سوء ظن است . علامه طباطبایی (ره) در این باره می نویسد :
« مراد به اجتناب از ظن ، اجتناب از خود ظن نیست ، چون ظن خود نوعی ادراک نفسانی است ، و در دل باز است ؛ ناگهان ظنی در آن وارد می شود و آدمی نمی تواند برای نفس و دل خود دری بسازد تا از ورود ظن جلوگیری کند ، پس نهی کردن از خود ظن صحیح نیست ، بلکه مگر آنکه از پــاره ای مقدمات اختیاری آن نهی کنند . پس منظور از آیه مورد بحث نهی از پذیرفتن ظـن بد است ،
 می خواهد بفرماید : اگر درباره ی کسی ظن بدی به دلت وارد شد آن را نپذیر و ترتیب اثر به آن مده » .(2)
3 ـ مراد از « کثیرا من الظن » در آیه مذکور :
در بیان مراد از عبارت مذکور دو مطلب مطرح است :
الف ) منظور آن است که سوء ظن فی نفسه در بین مرد زیاد پدید می آید ، نه اینکه در مقایسه با سایر افراد ظن. یعنی هر چند ظن های سوء جزئی از ظنهاست که برخی نیک و برخی مباح و بــرخی بد هستند ، اما این نوع ظن خود به خود زیاد وجود دارد .
ب ) مراد اجتناب از بسیاری از گمان هاست چه نیک و چه بد . یعنی اینکه از خیلی گمان هـا چه آنها که می دانید گناه است و چه آنها که می دانید گناه است ، دوری کنید مبادا که به ظن هایی کـه گناه است دچار شوید .
در این صورت امر به اجتناب از « کثیرا من الظن » امری احتیاطی خواهید خواهد بود .(3)
ملامحسن فیض در این زمینه می گوید :
« و ابهام الکثیر لیحتاط فی کل ظن و یتامل حتی انه من ای القبیل »(4) نکره بودن « کثیرا» برای آن است که انسان در هر ظنی احتیاط کند و درنگ پیشه نماید تا دریابد که آن ظن از کدام نوع است ( از ظن های نیک است یا بد )
4 ـ انواع ظن :
همان گونه که ملاحظه کردید آیه شریفه متضمن نهی از بسیاری از ظنها و گمانها بود و بیــان شد که مراد از این ظنها در آیه مذکور همان گمانهای بد است و در شرع مقدس اسلام ظن های خوب نه تنها مذموم بلکه ممدوح نیز هستند . به همین مناسبت لازم است مطالبی درباره ی انواع گمانها آورده شود . در اینجا دو دیدگاه درباره انواع ظن ها آورده می شود :
دیدگاه اول : ( انواع ظن از نظر علامه آلوسی )
الف ) ظن نیک : مانند حسن ظن به خداوند ، همانگونه که در حدیث امده است .
حسن ظن از ایمان است .
ب ) ظن حرام : مانند ظن در مورد وجود خدا ، ذات و صفات و کمالات لایق او و در مورد پیامــبری پیامبران ، مثلا اگر کسی بگوید به تمامی پیامبران ایمان آورده ام ولی نمی دانم حضرت آدم پیـامبر بود یا نه ( اگر از روی قطع و جزم بگوید ) کافر شده است .
و از انواع ظن حرام، سوء ظن به ایمان آورندگان به رسول خدا (ص) و وارثان اکمل اوست که همان علما به خداوند تعالایند در قرآن مجید ، خداوند متعال فرموده است : « و ظننتم ظن السوء و کنتم قوما بورا(5) ؛ و بداندیشی کردید و قومی ورشکته شدید »
صائب تبریزی گفته است :
بدگمانی لازم بدباطنان افتاده است
گوشه از خلق جا کردم کمین پنداشتند (6)
ج ) ظن مباح : مانند ظن و گمان در امور زندگی و مهمات معاش ، و در این صورت بـدگمانی موجب سلامت و انتظام امور مهم است و آن را از قبیل حزم شمرده اند ، چنانچه گفته اند :
بد نفس مباش و بدگمان مباش
و ز فتنه و مکر در امان مباش (7)