فکری برای اوقات فراغت فرزندان 
شاید فکر کنید برای حرف زدن از اوقات فراغت، کمی دیر شده؛ ولی روان‌شناسان نگاه دیگری دارند و معتقدند با برنامه‌ریزی و تفکر صحیح، می‌توان از باقیمانده اوقات فراغت فرزندان در فصل تعطیلات به نحو مطلوبی بهره برد. سال‌ها پیش وقتی دوران درس و مدرسه را سپری می‌کردیم تمام هوش و حواسمان به تابستان و تعطیلات بود ولی تابستان که می‌شد، پدر و مادر به ما اخطار می‌دادند که قرار نیست این سه ماه را عاطل و باطل بگذرانی و آخرش ناچار در کلاس‌های تقویتی جورواجور ثبت‌نام می‌کردیم تا اوقات فراغتمان به خوبی سپری شود. اما این روزها والدین بیش از گذشته نگران اوقات فراغت فرزندان خود هستند و گاهی با همسایه و فامیل در همین زمینه رقابت نیز می‌کنند. با دکتر حسین ابراهیمی‌مقدم، روان‌شناس، درباره همین موضوع و روان‌شناسی گذران اوقات فراغت حرف زده‌ایم...

سلامت : نظرتان راجع به اوقات فراغت بچه‌مدرسه‌ای‌ها چیست؟
واقعیت‌اش این است که فراغت پدیده مظلومی است. در بحث‌های اجتماعی وقتی محقق بخواهد یک آسیب اجتماعی مثل دزدی را بررسی کند، به او بودجه و امکانات می‌دهند ولی من کمتر دیده‌ام که واقعا به طور علمی در مورد پدیده اوقات فراغت بحث شود، در حالی که فراغت مساله بسیار مهمی است. دانشمندی به نام «دومالدید» کتابی تحت عنوان «تمدن فراغت» نوشته و می‌گوید دنیای جدید «دنیای فراغت» است و تمدن جدید، «تمدن فراغت» است. پدیده فراغت شاخص توسعه است و گذران فراغت هم به نظر من شاخص توسعه انسانی است.
سلامت : یعنی اگر جامعه‌ای فراغت بیشتر وبهتری داشته باشد، توسعه‌یافته‌تر است؟
ببینید؛ توسعه یک پدیده همه‌جانبه است و توسعه انسانی مدنظر است. واقعیت این است که کارگردانان تبهکاری هم وقتی می‌خواهند کسی را به تباهی بکشند، از زمان فراغتش استفاده می‌کنند. زمان «کار» که زمان تعهد و اشتغال است، زمانی است که آدم‌ها فرصت ندارند به کار دیگری بپردازند. ولی افراد در زمان فراغت آزاد هستند و تبهکاران از این روزنه، مخصوصا جوانان را به تبهکاری و فساد می‌کشند. بد نیست سری به آمارهای نیروی انتظامی بزنیم تا متوجه شویم که در فصل تابستان چه‌قدر بر میزان بزهکاری افزوده می‌شود. تصور کنید انبوهی از جوانان را که فراغت دارند ولی مدیریت فراغت ندارند. تبهکاران از همین خلا فراغت استفاده می‌کنند و آنها را جذب می‌کنند.سلامت : پس فصل تابستان که اوقات فراغت است، فصل بسیار حساسی است؟
به تعبیری، بله. ولی اوقات فراغت همیشه و همه جاست، در شب و روز! و در همه جهان زندگی ما اثر می‌گذارد. حتی شاید تعجب کنید که یکی از سوال‌هایی که من برای مشاوره ازدواج افراد می‌پرسم این است که اوقات فراغت‌شان را چگونه سپری می‌کنند. این شاخص در شناخت و ارزیابی افراد در جامعه خیلی مهم است. اگر بتوانیم فراغت‌مان را خوب مدیریت کنیم، دنیای کارمان هم بهتر می‌شود. بعضی افراد که فراغت را نظم داده‌اند می‌گویند ما فلان ساعت می‌رویم فلان جا، در تعطیلات‌مان این کار را انجام می‌دهیم، آن لحظاتی هم که کار می‌کنند باز به یاد آن دو سه ماه بعد است که قرار است بروند، قراردادشان را بسته، بلیت‌شان را خریده و قرار است بروند فلان جا، کارشان بهتر می‌شود‌، کیفیت کارشان بهتر می‌شود، روحیه‌شان بالا می‌رود. پس می‌بینید که فراغت محدود به آن زمان نیست که در حال سپری کردن مثلا در یک مسافرت هستیم، تازه اگر به ما خوش بگذرد (چون برنامه داشته‌ایم) یاد آن دوران، یاد آن زمان باقی می‌ماند. بعضی یاد آن زمان را با عکس یا فیلم زنده نگه می‌دارند که می‌تواند روی تمام زندگی اثر بگذارد.

سلامت : پس باید برای مدیریت اوقات فراغت فرزندان‌مان سخت تلاش کنیم؟
اولا سوال من این است که چرا هر وقت صحبت از فراغت‌ است، فقط به یاد فرزندان‌مان می‌افتیم؟ خود پدر و مادر هم نیاز به فراغت دارند. البته چون پدر و مادرهای امروزی در کودکی متعلق به عصر فراغت نبودند، شاید برای فرزندان‌شان هم مثل خودشان فراغت درست و حسابی قایل نشوند. عده‌ای به فرزندان‌شان می‌گویند الان وقت کار است، کارت را انجام بده، اصلا تفریح کجا بود! گردش و بازی یعنی چه؟ و در بعضی موارد هم برعکس خانواده‌هایی وجود دارند که به دقت فرزندان‌شان را کنترل می‌کنند. فلان ساعت برو فلان جا، فلان ساعت استخر، از آنجا که درآمدی موسیقی... اینها هم که دیگر فراغت نیست. از ویژگی‌های فراغت، آزادی و رهایی و آشتی است. پس می‌بینیم که افراط و تفریط است.
سلامت : در قسمت قبلی صحبت‌هایتان از تعبیر «خلأ فراغت» صحبت کردید. بیشتر در این خصوص توضیح می‌دهید؟
شاید چیزی تحت عنوان سندرم روز تعطیل را شنیده باشید. مشخص شده که برخلاف انتظار، بیشترین مشاجره‌های خانوادگی در روزهای تعطیل اتفاق می‌افتد و حتی خیلی‌ها در اواخر روزهای تعطیل حالاتی از افسردگی را نشان می‌دهند. شاید شما هم این تجربه را داشته‌ باشید؛ مخصوصا فرد جوان احساس می‌کند ایامی که سر کار می‌رود، مشغول است، حالا جمعه است، بی‌کار است و سرگردان مانده که چه کار کند، حتی شاید با خودش بگوید حیف، حداقل سرکار می‌رفتم سرم گرم بود!

سلامت : خب، شاید همه امکان اقتصادی گذران اوقات فراغت را نداشته باشند.
نه، فراغت لزوما یک پدیده گران‌قیمت نیست. این نیست که مثلا برویم فلان کشور و کلی خرج کنیم.کارهای خیلی ارزان و ساده‌ای هم می‌شود انجام داد؛ کارهای ذوقی، مثلا فرض کنید یک کلکسیون کبریت ساختن، مجموعه تمبر جمع‌آوری کردن، چیزهایی که بسیار کوچک،‌ زیبا و ارزان است، جمع کردن. ما فرزندان‌مان را برای این عادت‌های زیبا تربیت نکرده‌ایم و این کوتاهی از طرف خانواده از یک طرف و کوتاهی از طرف جامعه از طرف دیگر مشکلات زیادی را به وجود خواهد آورد.
سلامت : پس نقش خانواده هم کمتر از اجتماع نیست.
همین‌طور است. پدران بزرگ‌ترین آموزگاران جامعه هستند و لذا بزرگ‌ترین آموزگاران فراغت‌اند، بزرگ‌ترین مدیران فراغت‌اند و باید الفبای گذران فراغت را به فرزندان‌شان منتقل کنند و پایدارترین انتقال، انتقالی است که در هنگام کودکی صورت می‌گیرد چرا که در دنیای درونی کودکی باقی مانده و پایدار خواهد ماند. اگر قرار است پایدارترین و دایمی‌ترین تغییرات را در وجود انسان‌ها ایجاد کنیم، باید از خانواده‌ شروع کنیم. اولین نکته این است که والدین، پدران و مادران بپذیرند که فراغت یک پدیده واقعی است و پدیده‌ای حساس و اساسی است، پس مرحله اول پذیرش واقعیت از جانب والدین و نگاه دقیق به واقعیت است. اینکه من به بچه بگویم که وقتی بی‌کار شدی، کتاب بخوان خیلی خوب است ولی وقتی من خودم کتاب را نشناسم، اصلا کتاب را به دست نگیرم، این حرف نمی‌تواند موثر باشد. مساله ما پذیرش رسالت است.سلامت : منظورتان چه نوع رسالتی است؟

از رسالت‌هایی که در سازمان فرزندان باید داشت، اصل «خودانگیختگی» و «درون‌زادی» است. فراغت دنیای کرختی و خواب‌آلودگی محض نیست.گاهی در دنیای فراغت انسان‌ها بیشتر از زمان «کار» فعالیت می‌کنند اما تفاوت اینجاست که در این دنیای فراغت به میل باطنی خود کار می‌کنند، با خودشان آشنا هستند، از خودشان بیگانه نیستند و انگیزه‌ای درونی عامل این حرکت است، پس بنابراین رسالت بزرگ والدین این است که این «خودانگیختگی» را ایجاد کنند، یعنی افراد در زمان فراغت، به میل خود به کارهایی بپردازند اما خانواده آن جهان «خودفرهیختگی» را ایجاد کرده است. سلامت : جهان خودفرهیختگی یعنی چه؟
جهانی است که در درونش، انواع گوناگون فعالیت‌ها می‌توانند انجام بگیرند اما همه مفیدند. همه فرهیخته‌اند و جوان. بین اینها هر کدام را انتخاب کند، خوب است و به عبارتی والدین نمی‌گویند چه بکن، اما زمینه کارها را فراهم کرده‌اند، حال جوان خودش انتخاب می‌کند. هر کدام را هم انتخاب کند، مفید است. قبلا گفتم که اگر ما والدین یک لحظه قصور کنیم همان لحظه ممکن است تبهکاران وارد شوند. بنابراین دنیای حساس فراغت دنیای گسیخته نیست، دنیای تسلسل و به هم پیوسته است.
سلامت : پس نظارت خانواده روی فراغت جوانان لازم است.
صددرصد. اصل تسلسل، اصل استمرار است،‌ یعنی اگر خانواده‌ای مدام کوشش کند ولی در چنین لحظاتی فرزندش را رها کند، ممکن است خطرآفرین باشد. اگر هم قرار است فراغت نقش آزادی داشته باشد، پس نظارت مستقیم و اجبار هم نمی‌تواند همیشه موثر باشد اما نظارت از راه دور، نظارت نامریی و با رعایت احترام و ایجاد گزینه‌های مطلوب یک اصل درست کار در خانواده است.