ـ آثار احسان به والدین در منابع اسلامی

از جمله مهمترین آموزه‌های دینی در فرهنگ اسلامی احترام به پدر و مادراست. در فرهنگ روایات احترام به پدر و مادر زمره‌ی برترین اعمال عبادی و همچنین ازجمله مهمترین فرایض عبادی به حساب آمده است.[1] در اهمیت این فریضه الهی همین بس که خداوند متعال بعد از سفارش به توحید ویگانه پرستی سفارش و تأکید به حفظ حرمت ایشان نموده است. در چهار سوره از قرآن مجید نیکى به والدین بلا فاصله بعد از مساله توحید قرار گرفته که این همردیف بودن دو مسأله بیانگر این است که اسلام تا چه حد براى پدر و مادر احترام قائل است.«واعْبُدُوا اللَّهَ وَ لا تُشْرِکُوا بِهِ شَیْئاً وَ بِالْوالِدَیْنِ إِحْسانا؛[النساء آیه/ 36] و خدا را بپرستید! و هیچ چیز را همتاى او قرار ندهید! و به پدر و مادر، نیکى کنید». احترام به والدین تا به جایی است که حتی اگرایشان یگانه پرست نیز نباشند حفظ حرمت آنها برفرزندان واجب شمرده شده است.[2] از این رو به هیچ عنوان نمی‌توان در حق ایشان جفا نمود. خداوند متعال در فرهنگ قرآن بعد از سفاش به شکرگزاری از خود بندگان را به قدردانی از والدین امر می‌نماید:«أَنِ اشْکُرْلِی وَ لِوالِدَیْکَ؛[ لقمان/14] [آرى، به او سفارش کردیم‏] که شکرگزارِ من و پدر و مادرت باش». زیباترین تعبیری که خداوند متعال در خصوص احترام به پدر و مادر به کار برده است عبارت«فَلاَ تَقُل لَّهُمَآ أُفٍّ وَلاَ تَنْهَرْهُمَا وَقُل لَّهُمَا قَوْلاً کَرِیمًا؛[اسراء/23] به آنها [حتى‏] «اوف» مگو و به آنان پرخاش مکن و با آنها سخنى شایسته بگوى». در تبین معنای این آیه روایتی از امام صادق (علیه السلام) نقل شده است که قابل توجه و دقت است. حضرت می فرمایند:«لَوْ عَلِمَ اللَّهُ شَیْئاً أَدْنَى مِنْ أُفٍّ لَنَهَى عَنْهُ وَ هُوَ مِنْ أَدْنَى الْعُقُوقِ وَ مِنَ الْعُقُوقِ أَنْ یَنْظُرَ الرَّجُلُ إِلَى وَالِدَیْهِ فَیُحِدَّ النَّظَرَ إِلَیْهِمَا؛[3]اگر خداوند چیزى را (در آزردن پدر و مادر) کمتر از أف میدانست از آن نهى میکرد، و آن کمترین مراتب آزردن است، و از جمله مصادیق آزار به پدر و مادر خیره و بد نگاه کردن به ایشان است». نیکی به پدر و مادر نشانه‌ی شناخت شایسته‌ی بنده به خداست. زیرا هیچ عبادتی زودتر از رعایت حرمت پدر و مادر مسلمان به خاطر خدا انسان را به رضایت خدا نمی‌رساند.[4]

آثار دنیوی احترام به پدر و مادر

1-دوری از عصیان گری و شقاوت : در این آیه شریفه خداوند متعال خطاب به حضرت یحیی(علیه السلام) می­فرماید :« وَ بَرًّا بِوالِدَیْهِ وَ لَمْ یَکُنْ جَبَّاراً عَصِیًّا؛[ مریم/14] او نسبت به پدر و مادرش نیکوکار بود و جبّار (و متکبّر) و عصیانگر نبود!».

2. طول عمروفراوانی روزی:پبامبراکرم (صلی الله علیه واله و سلم) فرمودند«مَنْ سَرَّهُ أَنْ یُمَدَّ لَهُ فِی عُمُرِهِ وَ یُبْسَطَ فِی رِزْقِهِ فَلْیَصِلْ أَبَوَیْهِ ؛[5] کسی که طولانی شدن عمر و توسعه رزق را دوست دارد به پدر و مادر خود نیکی کند».

4. اجابت دعای والدین در حق فرزندان: امام صادق (علیه السلام) فرمود: خداوند دعای سه کس را رد نخواهد کرد: «ثلاثُ دعوات لا یَحجُبْنَ عَن الله تعالی: «دُعاءُ الوالِدِ لِوَلَدِهِ اِذا بِرَّه و دعوتُه علیهِ اِذا عَقَّ دُعاءُ المَظلوم عَلی ظالمه؛[6] دعای پدر در حق فرزند در هنگام نیکی به او . دعای پدر بر ضد فرزند (نفرین) هنگامی که مورد عاق او واقع شود و دعای مظلوم بر ظالم».

5. موجب نیکی فرزندان می شود:امام صادق (علیه السلام) فرمود: « بِرُّوا آباءکُم یَبِرَّکُم ؛[7] به پدرانتان نیکی کنید تا فرزندانتان به شما نیکی کنند».

 آثار اخروی احترام به پدر ومادر

1. آسان شدن مرگ:امام صادق (علیه السلام) فرمودند: کسی که دوست دارد خدای متعال سختی های مرگ را بر او آسان سازد. به خویشان و نزدیکان و پدر و مادرش نیکوکار باشد و اگر چنین کند خدای متعال سختی های مرگ را بر او آسان می کند[8]

2- دریافت پاداش زیاد:در روایتی از ابن عباس از رسول اکرم(صلی الله علیه واله و سلم) آمده است : هر فرزند نیکوکاری که از روی مهربانی به پدر و مادر نگاه کند در مقابل هر نگاه ثواب یک حج کامل مقبول به او داده می شود.سوال کردند: حتی اگر روزی صد مرتبه به آنها نگاه کند؟حضرت فرمود: آری خداوند برزگ تر و پاک تر است.[9]

3. مغفرت حق:امام سجاد (علیه السلام) فرمود: مردی خدمت رسول خدا (صلی الله علیه واله و سلم) رسید و گفت: ای رسول خدا، من هیچ کار زشتی نمانده که انجام نداده باشم آیا می توانم توبه کنم؟ رسول خدا (صلی الله علیه واله و سلم) فرمود: آیا هیچ یک از پدر و مادرت زنده هستند؟گفت: بلی ، پدرم. حضرت فرمود: برو به او نیکی کن تا آمرزیده شوی. وقتی او راه افتاد پیامبر (صلی الله علیه واله و سلم) فرمود: ای کاش مادرش زنده بود یعنی اگر مادرش زنده بود و به او نیکی می کرد زودتر آمرزیده می شد.[10]

4. وصول به بهشت:ابراهیم بن شعیب می گوید: به امام صادق (علیه السلام) عرض کردم، پدری فرتوت وضعیت دارم که به هنگام فضای حاجت او را به دوش می کشم، حضرت فرمود: تا هرگاه که می توانی این عمل دریلغ نکن و غذای او را لقمه لقمه در دهانش بگذار چه این عمل در واپسین روز سپر آتش خواهد بود.[11]

5. همنشینی با نیکان:رسول اکرم (صلی الله علیه واله و سلم) در بیان پیامد اخروی و اثرات نیکی به والدین می فرماید: کسی که برای پدر و مادرش حج انجام دهد و یا بدهکاری آنها را بپردازد، خداوند او را در روز قیامت با نیکان بر می انگیزد.[12]