الف ـ پیرامون جایگاه قرآن
1 ـ برترى هاى کلامى ومعنوى قرآن
قرآن کلام خداست و بارقههاى امیدبخش آن دررگ عالم جارى است، سخن از فیروزة کلامى است که برخاسته از حنجرة ملکوت سموات و خود نشانهاى از حقایق و کمالات است. کلامیجوشیده از چشمهسار آفرینش و متصل بدریاى حقیقت که ما در این شوره زار دنیا به تکاپوى آن بسر میبریم.یکى از اصول برترى قرآن همین است که مستقیماً از جانب خدا و توسط فرشته وحى الهى بر قلب پاک رسول خدا (ص) نازل شده و کلام خداست که تا کنون نیز خدشه و تحریفى در آن ایجاد نشده است. «انا نحن نزلنا الذکر و انا له لحافظون (1) و نیز از آن جهت که برنامة کامل سعادت بشرى و راه هدایت انسانهاست و نیز از جهات دیگر بر سایر کتب آسمانى دیگر برترى دارد. برهمین اساس درمیان پیروان سایر ادیان نیز از احترام خاصى برخورداراست. 2 ـ هدایتگرى
قرآن از این جهت که سخن خداست، حامل آثار وضعى و هدایتبخش داردونفوذآن بر قلبها بسیار است. خداوند قرآن را براى هدایت بشر نازل کرده و در آن طریق هدایتش را تجلى ساخته است چنانچه پیامبر اکرم (ص) فرموده است: «و لقد تجلى الله فى کلامه و لکنهم لایبصرون»(3) خدا بتحقیق در کلام خود تجلى یافته اما بشر آن را بخوبى درک نمیکند. 3 ـ جامعیت
قال الله تعالی: «و نزلنا علیک الکتاب تبیاناً لکل شیء». (10) ما بر تو کتابى نازل کردیم که بیانگر همه چیزهاست.در قرآن علم اولین و آخرین و آنچه که بشر در دوران عمر خود با آن روبرومیشودو بدان نیازپیدامى کند نهفته است. یعنى علوم اعصار گذشته و آینده، همه در قرآن جمع است و از آنجا که آیات آن برگرفته از علوم آسمانى است، بنابراین هرکس در هر زمانى که تفسیر خاصى از آن ارائه نماید، فصل الخطاب آن بحساب نمى آید. چنانکه پیامبر اکرم (ص) فرمودند: «من اراد الاولین و الآخرین فلیثور القرآن» (11). هرکس بخواهد علم اولین و آخرین را دریابد پس بقرآن رجوع نماید. ب ـ وظایف ما:
1 ـ فراگیرى قرآن
قال على (ع) «تعلموا القرآن فانه احسن الحدیث و تفقهوا فیه فانه ربیع القلوب."(15) قرآن را فرا بگیرید که برترین کلام است. و در آن بیندیشید که بهار قلبهاست. 2 ـ تلاوت قرآن
قال رسول الله (ص): «افضل العباده قراءه القرآن».(18) برترین عبادات قرائت صحیح قرآن است.بعد از فراگیرى قرآن نوبت به قرائت آن میرسد زیرا فراگیرى مقدمهاى است برای عمل نیکوى قرائت و نیز تلاوت قرآن در همه حال. البته محدود کردن قرائت قر آن به مجالس ختم و استخاره و یا ترک تلاوت بجهت سبک شمردن آن عملى است که مورد غضب خداوندواقع مى شود چنانکه حضرت رسول (ص) فرمودند: «علیک بتلاوه القرآن على کل حال».(19) 3 ـ استماع قرآن
قال الله تعالی، «و اذا قرى القرآن فاستمعوا له و انصتوا لعلکم ترحمون».(20) هرگاه که قرآن خوانده میشود به آن از دل و جان گوش فرا دهید و سکوتى همراه با تدبر پیشه کنید باشد که مورد رحمت قرآن قرار بگیرید.استماع قرآن در کنار قرائت آن ارزش والائى دارد. و این براى کسانى که از نعمت علم به آن برخوردارند لازم است. البته دیگران نیزمى توانندباگوش دادن به تلاوت قرآن در ثواب تلاوت آن شریک شوند. 4 ـ تدبر در قرآن
از دیگر وظایف ما در برابر قرآن تدبر در معناى آن است و خداوند نیزفلسفه نزول قرآن را بر همین محور بیان فرموده است «کتاب انزلناها مبارکاً لیدبروا آیاته و لیتذکروا اولوالالباب».(22) قرآن کتاب مبارکى است که ما آن را نازل کردیم تا همه در آیاتش اندیشه کنند و دانایان ودانایان ازآن پندگیرند.... تدبر در قرآن از امور لازم و ضرورى است وچون در راستاى درک معناى قرآن است زمنیه را براى عمل به آن فراهم میسازد.و باید دانست که روح والاى قرآن بدون تدبر در آیان بدست نمیآید چنانکه حضرت على (ع) فرمودند: «الا لاخیر فى قراته لیس فیها تدبر». (23قرائت بدون تدبر لقلقهاى بیش نیست اگرچه ثواب و بهرة خاص خودش را در بر دارد اما کامل نیست و به هدف منتهى نمیشود.چرا که تلاوت، مقدمه درک قرآن است و درک آن نیز بدون اندیشیدن حاصل نمیشود. مسئله تدبرنکردن حکایت کسانى است که خداوند درباره آنها میفرماید: «افلا یتدبرون القرآن ام على قلوب اقفالها». (24)آیا (منافقان) درآیات قرآن اندیشه نمى کنندیا بردلهایشان خود مهر(جهل و نفاق) زده اند. 5 ـ عمل به قرآن
اصل برجسته و هدف غایى نزول قرآن و تعلم و قرائت وهمچنین تدبر در آن همه و همه برای عمل است چنانکه خداوند میفرماید: «هذا الکتاب انزلناه مبارکاً فاتبعوه».(25) این کتاب را مبارک نازل نمودیم پس، از آن تبعیت نمائید...و لذا کسانى که به قرآن عمل نمیکنند و تنها به قرائت آن اکتفاء میکنند، در واقع به شان و مقام والایش بیاحترامی کرده اند..ا امام صادق (ع) درباره نتیجه کارچنین افرادى میفرماید: «رب تالی القرآن و القرآن یلعنه».(26)چه بسا تلاوت کنندة قرآن که قرآن لعنتش میکند... وقتی از حضرت سئوال شد آنان کیانند فرمود کسانى که قرآن را میخوانند اما به آن عمل نمیکنند به تعبیر امام صادق (ع) قرائت قرآن بدون عمل به آن بمثابه تمسخر نسبت به آیات آن است چنانکه میفرماید: «من قراء القرآن من هذه الامه ثم دخل النار فهو ممن کان یتخذ بآیات الله هزوا». (27)کسى که قرآن رابخواندولى به آن عمل نکندبه آتش دوزخ دچار خواهد شد چرا که گوئى در دنیا به تمسخر قرآن مشغول بوده است. 6 ـ کشف حقیقت قرآن
لزوم سخن گفتن از حقیقت قرآن به هدف آرمانى نزول آن برمیگردد چرا که قرائت و تلاوت قرآن بدون درک معنى و مفهوم و حقیقت آن بیفایده است و عملاً زمینه را براى عمل به آن فراهم نمیسازد.به همین خاطر آنان که اهل قرآنند باید در راستاى کشف حقیقت آن و نیز تفهیم آن به دیگران بکوشند و حقیقت آن را از براى مردم منکشف سازند، البته باید دانست که علم راسخ قرآن و تاویل و تفسیر آن در نزد اهل بیت (ع) است. بنابراین نمیتوان بدون بهرهگیرى از چشمههاى جوشان کلام و علوم آسمانى آنها به حقیقت قرآن دست یافت. چنانچه امام باقر (ع) فرمود: «ان ما اوتینا تفسیر القرآن و احکامه».(28) از جمله علومى که به ما داده شده همانا علم تفسیر قرآن و احکام آن است. امام صادق (ع) نیز فرمودند: «نحن الراسخون فى العلم و نحن نعلم تاویله».(29) ما بحق راسخان در علم تفسیر قرآنیم و ما تاویل آیات آن را بخوبى میدانیم. 7 ـ حفظ کردن آیات قرآن
حفظ کردن قرآن در دو مفهوم بکارمى رود: ج ـ آداب و آثار تلاوت قرآن کریم
در ابتداى بحث ضرورى است که پیرامون اهمیت قرائت قرآن به بیان روایتى از پیامبر اکرم (ص) بپردازیم که فرمودند: «اذا احب احدکم ان یحدث ربه فلیقرء القرآن».(35) هرکس از شما بخواهد که با خداى خود سخن بگوید پس قرآن بخواند. قرآن کلام خداو با روح و جان انسان ها مانوس است و قرائت آن در واقع طریق گفتگو با خداست چنانکه در حال تلاوت گوئى صداى وحى را میشنوى که با تو سخن میگوید و تو در خود احساس تقرب و انس بخدا میکنى .و با تلاوت کلام خدا گوئى با او به زمزمه نشسته ای.بنابراین لازم است که نسبت به این نعمت بزرگ الهى دقت وتوجه خاصى داشته باشى وهیچگاه چنین فرصت با او بودن را از دست ندهی.. ج ـ 1 آداب تلاوت
1 ـ آداب باطنى
1-1ـ حضور قلب
از جمله آداب باطنى تلاوت قرآن، حضور قلب و آمادگى کامل براى ورود به قرآن است. آرامش فکر و فراغت روح از هر تشویش و تخیلات دنیوى براى درک قرآن و انس با آن بسیار ضرورى است. علاوه بر این خلوص نیت که براى هر عملى موازنة نیکوست براى تحقق قرائت والا نیز امرى ضرورى مینماید. چرا که عمل با ریاء هرچند نیکو باشد ماجور و مقبول نخواهد بود .بنابراین کسى که براى خود نمائى و هنرنمائى و یا نیات دیگر، صرفابه قرائت زیباى قرآن اکتفانماید ثوابى نخواهد برد و به روح وارستة قرآن و معنویت والاى آن نیزدست نخواهد یافت.براساس روایت مشهور "افضل الاعمال اخفاها" تاکید شده است که قرآن را مخفیانه بخوانید تا از هرگونه شائبه ریاء بدور باشید. چرا که اصل جهد در تلاوت کردن مربوط است به نوع قرائت آشکار در آن که هم بفرموده پیامبر اکرم (ص) اخلاص مى خواهد. و لذا براى در امان ماندن ازواردشدن خدشه ریاءدر دل بهتر است قرآن را مخفیانه و آرام تلاوت کنیم چنانکه پیامبر اکرم (ص) فرمودند: «فضل قراءه السر على قراته العلانیه کفضل الصدقه السر على الصدقه العلانیه».(36) برترى قرائت مخفیانه بر آشکارا بسان برترى صدقة سرى است بر صدقة آشکار. 2 ـ تدبر در قرآن
قال على (ع): «تدبروا آیات القرآن و اعتبروا به فانه ابلغ العرابه».(37) در آیات قرآن تدبر کنید و از آن عبرت بگیرید که همانا برترین و شیواترین کلام عرب است. 3 ـادا کردن حق آیات
از جمله آداب تلاوت، رعایت حق آیات و تناسب تلاوت با معناى آیات است.این امر برای هرچه بهتر شدن تلاوت و صحت و ارتقاى کیفیت آن لازم است. تنزیه و تسبیح نزد آیات رحمت و قرائت آن با لحنى شاد و زیبا و نیز لحنى حزین در مقابل آیات عذاب و دوزخ و نقمت همراه با تباکى و استعاذه بخدا از جملة این حقوق است که باید اداء شوند.محزون بودن قارى به این است که معناى قرآن را درک کند و با حزنى که بارقة نزول قرآن است به تلاوت آن بپردازد. چنانکه پیامبر اکرم (ص) فرمود: «ان القرآن نزل بالحزن و فاذا قراتموه فابکو فان لم تبکوا فتباکوا».(39) قرآن با حزن نازل شده پس آنگاه که قرائت مینمایید بگرئید و یا تباکى کنید. ب ـ آداب ظاهرى
1 ـ طهارت و نزاکت در پیشگاه قرآن
قال الله تعالی: «انه القرآن مجید فى کتاب مکنون لایمسه الا المطهرون».(40) طهارت مقدمه ورود به هر عبادت و شرط تحقق آن است. با وضو بودن و طهارت از خبث و دنث دو مقدمه اصلى هر عبادت و شرط ورود بقرائت قرآن است در صورت نداشتن این شرائط حتى دست زدن به آیات قرآن و نیز در صورت جنابت قرائت بیش از هفت آیه حرام است.. بنابراین وضو که خود نور است در محضر قرآن که بیت وحى الهى است التزام عملى دارد. 2 ـ استعاذه و تسبیح و تسمیه
از جمله آداب ظاهرى ورود به قرائت قرآن استعاذه یعنى پناه بردن بخداازشرشیطان رجیم است.همانطورکه خداوند در قرآن تاکید فرموده است: «فاذا قرات القرآن فاستعذ بالله من الشیطان رجیم. (41) پس آنگاه که خواستى به قرائت قرآن بپردازى به خداازشرشیطان پناه ببر. بیان اذکار وارده و ادعیه ماثوره نیز قبل از تلاوت لازم است تا آمادگی کامل براى ورود به قرآن در فرد ایجاد شود. ویکى از آن دعاها این است.«اللهم بالحق اترلته و بالحق نزل اللهم عظم رغبتى واجعله نوراً بصرى و شفاءً لصدری». 3 ـ تلاوت از روى مصحفت
از جمله آداب ظاهرى و اصول مؤکد در تلاوت قرآن، قرائت از روى مصحف است تا هم از خطاها و اشتباهات احتمالى و دغدغههایى که به ذهن تالى خطور میکند دور باشیم و هم از پاداش و اجر جداگانهاش بهرهمند شوم .در روایات نیزبر قرائت از روى مصحف بسیار تاکید شده است تا چشم انسان با آیات آن جلا یابد و در قلب او نورانیت خاصى ایجاد شود. وقتى از حضرت رسول (ص) سؤال شد که بهره دنیوى چشم ما در چیست؟ فرمودند "نگاه کردن به مصحف شریف و قرائت از روى آن". 4 ـ تلاوت قرآن با صوت ولحن
قال رسول الله (ص): «زینوا القرآن باصواتکم ثم قال، ما اذن الله لشئى اذنه لحسن الصوت بالقرآن».(43) قرآن را با صوت زیبایتان زینت بخشید که خدا بر هیچ چیز باندازة آن اذن و تاکید نفرموده است.خداوند هر نعمتى را براى استفاده خاصى به انسان عطا کرده است و صداى نیکو را به او بخشید تا با آن به تلاوت قرآن بپردازد نه براى همراهی باموسیقى و ساز مهیج .. اصولاً صداى زیبا نعمتى است که براى تلاوت قرآن به انسان داده شده است.زیراقرآن که خودبه صورتى نیکو نازل شده است شایستة صداى نیکونیزهست و صداى نیکو جلوه و زیبائى خاصى به تلاوت میبخشد و بر طنین جان مستمعان مینشیند. 5 ـ قرائت با ترتیل به مقتضاى حال
از ضروریات درک قرآن و انس با آن قرائت همراه با هدوء و آرامى و نیز تلاوت باندازه است. چنانکه در روایات نیز تاکید بر کمیت و زیاد خوانى قرآن نشده بلکه به کیفیت آن توجه شده است و اصولاً جزء به جزء شدن قرآن توسط حضرت على (ع) براى حصول همین امر تحقق یافته است. امام صادق (ع) نیزطبق روایتى حد تلاوت را در هر بار حداکثر پنجاه آیه تعیین فرمودهاند. 6 ـ ختم قرآن بنحو مطلوب
ختم قرآن بنحو نیکو یعنى همراه باتصدیق و دعاى ختم از جمله آداب تلاوت و اصول خارج شدن صحیح از آن است و آن عبارت است از: اعتراف به صدق خدا و بیان راسخ بودن در اصول اعتقادی: ج ـ 2 آثار تلاوت
1 ـ جلاى قلوب
قرائت قرآن، روح و جان انسانها را مصفا میکند و دلهاى زنگار گرفتة آنها را جلا میبخشد و از آلودگیهاى گناه پاک میسازد چراکه با ذکر و نیاز و دعا همراه است پیامبر اکرم (ص) میفرماید: «ان هذه القلوب لتصدء کما یصدء الحدید و ان جلاها قرائه القرآن" (47) یعنى این قلبها بسان آهن زنگار میگیرد و جلاى آن قرائت قرآن است. 2 ـ انس و الفت
قرآن بهترین همدم و برترین یار اهل خویش است و بتحقیق آنگاه که قرآن خوانده میشود احساس تقرب خاصى باانس به خدا در ما زنده میشود. و روحى وصفناشدنى در ما دمیده میشود که درون را مصفا میسازد چنانکه دیگرهیچ حاضر نمیشویم از آن حالت لذت بخش جدا شویم چنانکه پیامبر اکرم (ص) فرمودند: «من آنس بتلاوه القرآن لم تو حثه مفارقه الاخوان. (48) آن کس که با تلاوت قرآن انس یافته از جدائى دوستان وحشت نمیکند
نویسنده: علیرضا صادقی حسن آبادی |
یکشنبه 95 آذر 28 ساعت 8:8 صبح
|
|
نظرات شما عزیزان نظر
|
لیست کل یادداشت های این وبلاگ
|