1- نگاه سرچشمه گناه

یکی از مسائلی که ذکر آن در این جا ضروری است مسأله«نگاه» است و این که بسیاری از فجایع و حتی قتل ها از یک نگاه شروع شد و مرحله به مرحله پیش رفت تا جایی که سبب نابودی شخصیت انسان و حتی نابودی شخص او گردید، پس چه زن و چه مرد باید از نگاه به نامحرم بپرهیزند چرا که نگاه ممتد و خیره سبب می شود که در دل آن ها اثر کند و سبب نابسامانی هایی در زندگی آن ها شود. عشق هایی کذایی همه از یک نگاه سرچشمه می گیرد و لذا زندگی بر اساس این عشق های کذایی سست و بی اساس است و به خاطر همین است که می گویند: «نگاه تیری است سهمگین از ناحیه شیطان» که سبب از بین رفتن عواطف انسانی شده و شیطان جایگزین آن می گردد.

2- نگاه از نظر قرآن

وقتی که کتاب خدا، قرآن را می گشاییم و در صدد جستجوی آیه حجاب برمی آییم اولین آیه ای که با آن مواجه می شویم این آیه مبارکه است که در قسمت هایی از آن می فرماید: «قل للمؤمنین یغضوا من ابصارهم... و قل للمؤمنات یغضضن من ابصارهن»[1] که جا دارد این قسمت از آیات را به عنوان«آیات نگاه» مورد بررسی قرار دهیم زیرا که خداوند می فرماید: «به مؤمنان بگو چشم های خود را از نگاه به نامحرمان فرو گیرند... و به زنان با ایمان بگو چشم های خود را(از نگاه هوس آلود) فرو گیرند.»[2]

3- شأن نزول آیه

در شأن نزول آیه آمده است که از امام باقر(ع) نقل شده است که جوانی از انصار در مسیر خود با زنی روبرو شد، چهره آن زن نظر و نگاه آن جوان را به خود جلب کرد و چشم خود را به او دوخت هنگامی که زن گذشت، جوان هم چنان با چشمان خود او را بدرقه می کرد در حالی که راه خود را ادامه می داد تا این که وارد کوچه تنگی شد و باز هم چنان به پشت سرخود نگاه می کرد ناگهان صورتش به دیوار خورد و تیزی استخوان یا قطعه شیشه ای که در دیوار بود صورتش را شکافت. هنگامی که زن گذشت، جوان به خود آمد و دید خون از صورتش جاری است و به لباس و سینه اش ریخته! (سخت ناراحت شد) با خود گفت: به خدا سوگند من خدمت پیامبر می روم و این ماجرا را بازگو می کنم. هنگامی که چشم رسول خدا(ص) به او افتاده، فرمود: چه شده است؟ و جوان ماجرا را نقل کرد، در این هنگام جبرئیل، پیک وحی خدا نازل شد و آیه فوق را آورد.[3] در ادامه آیات گذشته داریم: «و یحفظوا فروجهم»؛ «و یحفظن فروجهن» و مردان فروج خود را حفظ کنند و زنان(هم) فروج خویش را حفظ کنند. که در این جا منظور از فرج، عورت است و برای حفظ کنائی آن در فارسی کلمه«دامان» را به جای آن می گذاریم. در حدیثی از امام صادق(ع) می خوانیم: «کل آیة فی القرآن فیها ذکر الفروج فهی من الزنا الا هذه الایة فانها من النظر؛ هر آیه ای که در قرآن سخن از حفظ فروج می گوید، منظور حفظ کردن از زنا است جز این آیه که منظور از آن حفظ کردن از«نگاه» دیگران است.»[4] اگر انسان در دل- نه با زبان باور داشته باشد که خداوند بزرگ خیانت چشم او را می داند و به تمام لحظات زندگی او در خلوت و آشکار، و در خواب و یاری آگاه است دیگر دچار لغزش و گناه می شود. از حضرت علی(ع) سؤال شده چگونه انسان می تواند جلو چشم خود را از نگاه حرام بگیرد؟ حضرت فرمود: «بالخمود تحت سلطان المطلع علی سترک؛ انسان در وقت گناه، توجه داشته باشد که او در تحت و قدرت قهار است و او از همه اسرارش آگاه است.»[5]
پس این همان آیه مبارزه با چشم چرانی است، چرا که خداوند در این آیه می فرماید: (ای پیامبر) بگو به مؤمنین که چشم های خود را فرو گیرند. حالا از چه چیزی؟ بیان نشده است، بلکه دلالت بر عموم می کند یعنی از هر چیزی که نگاه کردن به آن حرام است. «غض» به معنای کوتاه کردن نگاه است نه این که چشم را کاملاً ببندد که از راه رفتن بازبماند.[6]

3- شأن نزول آیه

در شأن نزول آیه آمده است که از امام باقر(ع) نقل شده است که جوانی از انصار در مسیر خود با زنی روبرو شد، چهره آن زن نظر و نگاه آن جوان را به خود جلب کرد و چشم خود را به او دوخت هنگامی که زن گذشت، جوان هم چنان با چشمان خود او را بدرقه می کرد در حالی که راه خود را ادامه می داد تا این که وارد کوچه تنگی شد و باز هم چنان به پشت سرخود نگاه می کرد ناگهان صورتش به دیوار خورد و تیزی استخوان یا قطعه شیشه ای که در دیوار بود صورتش را شکافت. هنگامی که زن گذشت، جوان به خود آمد و دید خون از صورتش جاری است و به لباس و سینه اش ریخته! (سخت ناراحت شد) با خود گفت: به خدا سوگند من خدمت پیامبر می روم و این ماجرا را بازگو می کنم. هنگامی که چشم رسول خدا(ص) به او افتاده، فرمود: چه شده است؟ و جوان ماجرا را نقل کرد، در این هنگام جبرئیل، پیک وحی خدا نازل شد و آیه فوق را آورد.[3] در ادامه آیات گذشته داریم: «و یحفظوا فروجهم»؛ «و یحفظن فروجهن» و مردان فروج خود را حفظ کنند و زنان(هم) فروج خویش را حفظ کنند. که در این جا منظور از فرج، عورت است و برای حفظ کنائی آن در فارسی کلمه«دامان» را به جای آن می گذاریم. در حدیثی از امام صادق(ع) می خوانیم: «کل آیة فی القرآن فیها ذکر الفروج فهی من الزنا الا هذه الایة فانها من النظر؛ هر آیه ای که در قرآن سخن از حفظ فروج می گوید، منظور حفظ کردن از زنا است جز این آیه که منظور از آن حفظ کردن از«نگاه» دیگران است.»[4] اگر انسان در دل- نه با زبان باور داشته باشد که خداوند بزرگ خیانت چشم او را می داند و به تمام لحظات زندگی او در خلوت و آشکار، و در خواب و یاری آگاه است دیگر دچار لغزش و گناه می شود. از حضرت علی(ع) سؤال شده چگونه انسان می تواند جلو چشم خود را از نگاه حرام بگیرد؟ حضرت فرمود: «بالخمود تحت سلطان المطلع علی سترک؛ انسان در وقت گناه، توجه داشته باشد که او در تحت و قدرت قهار است و او از همه اسرارش آگاه است.»[5]
پس این همان آیه مبارزه با چشم چرانی است، چرا که خداوند در این آیه می فرماید: (ای پیامبر) بگو به مؤمنین که چشم های خود را فرو گیرند. حالا از چه چیزی؟ بیان نشده است، بلکه دلالت بر عموم می کند یعنی از هر چیزی که نگاه کردن به آن حرام است. «غض» به معنای کوتاه کردن نگاه است نه این که چشم را کاملاً ببندد که از راه رفتن بازبماند.[6]

4- نگاه دام شیطان

حضرت علی(ع) فرموده است: «العیون مصائد الشیطان؛ دیدگان انسان از دام های شیطان است.» اگر به چشم انسان«دام شیطان» گفته می شود، برای این است که شیطان به وسیله چشم، انسان را گرفتار می کند و او را به فساد و انحراف می کشاند و بر او مسلط می شود. چشمی که نشانه قدرت خداوند است و از بزرگ ترین نعمت های الهی است به وسیله آن انسان به رشد و کمال نائل می شود، اگر کنترل نگردد، در مسیر فساد و جنایت قرار می گیرد. چه بسا با یک نگاه آلوده انسان در دام شیطان می افتد و موجبات سیه رویی خود را فراهم می سازد.[7]

5- نگاه به زنان نامحرم

حضرت عیسی(ع) فرموده است: «ایاکم و النظر الی المخدرات فانها بذر الشهوات و نبات الفسق؛ از نگاه کردن به زنان نامحرم بپرهیزید، زیرا این عمل سبب افشاندن بذر شهوت و رویش فسق می گردد.» بسیار رخ می دهد که شیطان برای نگاه کردن به زنان نامحرم، افراد را از راه های مختلف به گناه می کشاند. از جمله این که شیطان به او می گوید: این زن مثل خواهر تو است. نگاه تو به او مثل نگاه به خواهرت می باشد. یک دفعه نگاه اشکال ندارد، شما نظر بدی نداری. بعلاوه این خانم باید خودش را بپوشاند، شما که نمی توانی چشمت را ببندی.

6- زنی که چشمش به دنبال نامحرمی باشد

رسول خدا(ص) فرمود: «خشم خداوند سبحان نسبت به آن زن شوهرداری که دیده اش را به غیر همسرش یا نامحرمی بدوزد، شدید می شد چرا که اگر چنین کند خداوند همه اعمالش را بی نتیجه خواهد گذاشت. اگر بیگانه ای را به بستر شوهرش راه دهد، بر خداوند حق است که او را بعد از این که در قبرش دچار عذاب کرد با آتش بسوزاند.»[8]

7- لذت و ثواب نگاه نکردن با نامحرم

امام صادق(ع) فرمود: «کسی که نگاهش به زن بیگانه ای افتد و برای این که(نگاه نکند) و گناه نکند، دیده اش را به طرف آسمان کند یا آن را فرو ببندد، خداوند غیور در همان لحظه زنی از حور العین به او تزویج نماید.» امام خمینی(ره) درباره حورالعین می فرماید: این عالم ملک(دنیا) با همه عظمتی که دارد تنگ تر از آن است که یکی از حلّه ها(لباس های) بهشتی را در او بیاورند و این چشم های ما طاقت دیدن یک تار موی حورالعین را ندارد